Toυ καθηγητή
Πέτρου Θέμελη
H μελέτη της ελληνικής αρχαιότητας βρίσκεται ευτυχώς ακόμη στο κέντρο του ενδιαφέροντος ερευνητών από ολόκληρο τον κόσμο και δεν εννοώ μόνο τον λεγόμενο δυτικό. Χρησιμοποιώ τον όρο «αρχαιότητα» με τα ισχύοντα σήμερα διευρυμένα της όρια, από την Παλαιολιθική Εποχή ως την Πρωτοβυζαντινή Περίοδο. Ευτύχησα στην αρχή της θητείας μου στην Αρχαιολογική Υπηρεσία, τη δεκαετία του ’60, να εργαστώ στην περιοχή της Ηλείας και της Μεσσηνίας, να γνωρίσω χώρους ιδιαίτερης πολιτισμικής αξίας, όπως η αρχαία Ολυμπία και το Ανάκτορο του Νέστορα, και να συναντήσω εκεί καταξιωμένους αρχαιολόγους και ανασκαφείς της εποχής εκείνης, τον Εμίλιο Kunze, διευθυντή του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου, και τον Κάρολο Blegen, ανασκαφέα του Ανακτόρου του Νέστορα και όχι μόνο. Και βέβαια τον William McDonald, διευθυντή των ανασκαφών του Πανεπιστημίου της Minnesota στα Νιχώρια, τον Σπυρίδωνα Μαρινάτο, τον Δημήτρη Θεοχάρη και άλλους νεότερους τότε. Ομολογώ ότι η μορφή του μεθοδικού ανασκαφέα Κάρολου Blegen, πρωτοπόρου στην έρευνα της προϊστορικής Πελοποννήσου, που είχε συνδέσει το όνομά του με την Τροία και τη μυκηναϊκή Μεσσηνία, με επηρέασε βαθύτατα. Το παρελθόν μου έκτοτε (εννοώ το αρχαιολογικό) παραμένει δεμένο με τη μεσσηνιακή γη. Το 1969 μου έκανε την τιμή ο Κάρολος Blegen να επισκεφθεί την ανασκαφή μου στα Ακοβίτικα της Καλαμάτας. Ο αγαπημένος επιστάτης του, ο Διονύσης Ανδρουτσάκης από τη Χώρα, πέρασε τα τελευταία δέκα χρόνια της ζωής του μαζί μου στη Μεσσήνη με τη σύζυγο του Χαρίκλεια. Ας μην ξεχνάμε ότι το 1952 είχε συντελεστεί από τον Michael Ventris η αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β Γραφής χάρη στις 1.106 πήλινες πινακίδες, που είχαν έλθει στο φως στο Ανάκτορο του Νέστορος από τον Blegen. Γεγονός μέγα για την περίοδο εκείνη. Το 1962 είχε κυκλοφορήσει και η πρώτη έκδοση του Οδηγού για το Ανάκτορο του Νέστορα στα αγγλικά, με συγγραφέα τον ίδιο και τη σταθερή συνεργάτιδά του Marion Rawson. Από τον Οδηγό εκείνο αντλήσαμε όλοι τότε σημαντικές πληροφορίες και γίναμε δέκτες μιας νέας συναρπαστικής θα έλεγα εικόνας για τον μυκηναϊκό πολιτισμό, με τη βοήθεια και των έγχρωμων αναπαραστάσεων του ταλαντούχου καλλιτέχνη Piet de Jong. Η επικράτεια του Νέστορα δεν εξαντλούνταν βέβαια στα όρια της περίφραξης του ανακτόρου και του σημερινού στεγάστρου, εκτεινόταν σε μια έκταση 2.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων, καταλαμβάνοντας ολόκληρη σχεδόν τη σημερινή Μεσσηνία, χωρισμένο σε δύο διοικητικές επαρχίες, την Εντεύθεν και την Εκείθεν της οροσειράς του Αιγάλεω. Ιδιαίτερη άνθηση παρατηρείται στη Μεσσηνία κατά τη διάρκεια της εποχής του Χαλκού, τόσο την Πρώιμη (3200-2000 π.Χ.) όσο και τη Μέση (2000- 1550 π.Χ.) και κυρίως την Yστερη (1550-1050 π.Χ.). Το μνημειώδες διώροφο πρωτοελλαδικό “μέγαρο“ στα Ακοβίτικα, ο μεσοελλαδικός οικισμός στο Μάλθι, που έφερε στο φως ο Σουηδός αρχαιολόγος Natan Valmin, καθώς και το μυκηναϊκό Ανάκτορο “του Νέστορα“ στον Ανω Εγκλιανό αποτελούν τα πλέον εξέχοντα και γνωστά δείγματα αρχιτεκτονικής των τριών φάσεων της εποχής του Χαλκού. Στο ανάκτορο του 13ου αιώνα π.Χ. στον Ανω Εγκλιανό, το κεντρικό κτήριο ήταν διώροφο, πλούσια εικονογραφημένο, και ορατό από μακριά, καθώς δέσποζε πάνω στην κορυφή της Ακρόπολης, σύμβολο δύναμης και εξουσίας. Στις παρυφές του λόφου βρίσκεται το μικρότερο Νοτιοδυτικό Κτήριο, ενώ προς τα ΒΑ το κτήριο των Εργαστηρίων. Η καρδιά του Ανακτόρου χτυπούσε στην αίθουσα του θρόνου με την εστία, τη διακοσμημένη με λιοντάρια και γρύπες, έδρα του άνακτα, κοσμικού ηγεμόνα και αρχιερέα. Εδώ και στην ευρύχωρη αυλή, ο άναξ πρόσφερε πλούσια συμπόσια με τελετουργικό χαρακτήρα στο λαό και τους αξιωματούχους του. Eτσι εξηγείται και ο τεράστιος αριθμός των 2.854 κυλίκων που αποκαλύφθηκαν στην αποθήκη αρ. 19. Το Αρχείο στα αριστερά της εισόδου, φανερώνει ότι στο ανάκτορο του Ανω Εγκλιανού στεγαζόταν και λειτουργούσε ο διοι
κητικός μηχανισμός του βασιλείου. Η ανακτορική γραφειοκρατία, όπως αποκαλύπτεται μπροστά μας, μέσα από τις καταγραφές στις πινακίδες της Γραμμικής Β, συναγωνίζεται τα προγενέστερα γραφειοκρατικά συστήματα της Ανατολής, αλλά και σύγχρονων καθεστώτων. Πιστεύω ότι οι δαπάνες για τη λειτουργία του πολύπλοκου αυτού και εν πολλοίς καταπιεστικού για το λαό γραφειοκρατικού συστήματος, εξασθένισαν οικονομικά το μεσσηνιακό βασίλειο του Νέστορα και συνέβαλαν τα μέγιστα στην εσωτερική κατάρρευσή του, που δεν του επέτρεψε να ανακάμψει μετά την πυρπόλησή του. Η φωτιά που κατέστρεψε βίαια το ανάκτορο, στο τέλος της ΥΕ ΙΙΙΙ Β εποχής και στην αρχή της II Γ, γύρω στο 1200 π.Χ., ενισχυμένη από τις αποθηκευμένες εκεί ποσότητες λαδιού και προκάλεσε την εγκατάλειψή του, είχε και τη θετική της πλευρά, τουλάχιστον για την αρχαιολογική έρευνα. Συνετέλεσε στην πυράκτωση και τη διατήρηση των πινακίδων της Γραμμικής Β γραφής, που περιλαμβάνουν καταγραφές και καταχωρίσεις ποσοτικού-οικονομικού χαρακτήρα για το τελευταίο έτος, πριν από την καταστροφή. Το ανάκτορο καλύφθηκε με ένα ενιαίο στρώμα καταστροφής, καλά χρονολογημένο, πλουσιότατο σε κινητά ευρήματα και στοιχεία της ανωδομής, πολύτιμο για τους ερευνητές αρχαιολόγους. Αν πραγματικά υπήρξε ο βασιλιάς Νέστωρ της Ιλιάδας του Ομήρου και οι διάδοχοί του (από την πλευρά μου δεν έχω λόγους να αμφιβάλω), τότε στο ανάκτορο του Ανω Εγκλιανού θα πρέπει να είχαν την έδρα τους.
"ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ" 28/09/2008
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου