Οι Τούρκοι στο Μοριά

Το 1430 έπεσε τελικά η Θεσσαλονίκη στα χέρια των Τούρκων και παραδόθηκαν τα Γιάννενα. Μόνο ο Αντόνιο Α' Ατζαγιόλι της Αθήνας, σύμμαχος των Τούρκων αλλά και των Βενετσιάνων, των Γενοβέζων και των Φλωρεντιανών, δεν είχε εμπλακεί σε δυσάρεστες περιπέτειες. Βρέθηκε νεκρός από αποπληξία στο κρεβάτι του το 1435, ύστερα από μακρόχρονη βασιλεία 32 χρόνων. Διάδοχός του και δούκας των Αθηνών ανακηρύχτηκε ο Νέριο Β΄ με την ανοχή των Τούρκων και φόρου υποτελής σε αυ- τούς. Το 1434 είχε νυμφευ- θεί την Chiara Giorgio της Βοδονίτσας. Μετά τέσσερα χρόνια, το 1439, έχασε το θρόνο του από σκευωρία του αδελφού του Αντόνιο Β΄ και κατέφυγε στη Φλωρεντία. Το 1441 ο Αντόνιο πέθανε, και ο Νέριο Β΄ ξαναγύρισε στο παλάτι του στην Ακρόπολη της Αθήνας, όπου έμεινε ως το θάνατό του το 1451. 

Την περίοδο αυτή επισκέφτηκε την Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένης της Μεσσηνίας, ο Κυριάκος ο Αγκωνίτης και μας άφησε πολύτιμες περιγραφές των αρχαίων μνημείων που συνάντησε στα ταξίδια του από την Ηπειρο ως την Πύλο, καθώς και μεταγραφές πολλών επιγραφών. 

Ο Θεόδωρος Παλαιολόγος παραχώρησε το 1443 τις κτήσεις του Μοριά στον αδελφό του Κωνσταντίνο και πήρε ως αντάλλαγμα την πόλη της Σηλυβρίας κοντά στη θάλασσα του Μαρμαρά, όπου και πέθανε από λοιμό το 1448. Ο Κωνσταντίνος, κυρίαρχος στο μεγαλύτερο μέρος της Πελοποννήσου, εισέβαλε το 1444 στη Βοιωτία και κατέλαβε τη Θήβα, προχώρησε στη Λαμία και ανάγκασε τον αδύναμο Νέριο Β΄ σε υποταγή με την υπόσχεση καταβολής φόρου. Ο Κωνσταντίνος κατέλαβε και τη Βιτρινίτσα, το Λιδορίκι και το Γαλαξίδι στη Δυτική Λοκρίδα. Αναστήλωσε μάλιστα τότε τα τείχη του Γαλαξιδιού. 

ΑΛΛΑΓΗ ΑΦΕΝΤΗ 

Οι Τούρκοι με τη μεγάλη νίκη τους στη Βάρνα το 1444 ενάντια στους Ούγγρους και τους Σλάβους είχαν γίνει και πάλι μεγάλη υπολογίσιμη δύναμη. Ο Νέριο Β΄ δήλωσε αμέσως υποταγή στους Τούρκους, εξοργίζοντας δικαιολογημένα τον Κωνσταντίνο που αποφάσισε να βαδίσει εναντίον του. 

Ο Μουράτ Β΄ εισέβαλε με ισχυρό στρατό στην Ελλάδα το 1446 και συγκρούστηκε αρχικά με τους υπερασπιστές στο τείχος του Ισθμού στο Εξαμίλι, όπου έτρεψε το στρατό του Κωνσταντίνου σε άτακτη φυγή προς τα νότια. Ο σουλτάνος ανενόχλητος πια κατέλαβε όλη τη βόρεια Πελοπόννησο ως την Πάτρα και στράφηκε νότια προς τη Γλαρέντζα, λεηλατώντας την περιοχή. Ο στρατηγός του, ο Τουραχάν, συνθηκολόγησε με τους αδελφούς Δεσπότες Κωνσταντίνο και Θωμά και γύρισε προς τη Θήβα. Ολες οι κτήσεις του Κωνσταντίνου στην ηπειρωτική Ελλάδα πέρασαν αυτή τη φορά στα χέρια των Τούρκων. 

Ο ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ 

Με το θάνατο του αυτοκράτορα Ιωάννη το 1448, ο Κωνσταντίνος τον διαδέχτηκε και στέφθηκε αυτοκράτορας στο Μυστρά. Το 1449 αναχώρησε για την Πόλη, όπου παρουσία της γριάς μητέρας τους Ελένης, της Σέρβας χήρας του Μανουήλ Β, τα αδέλφια ορκίστηκαν ειρήνη και αδελφική αγάπη, πριν ξαναγυρίσουν στο Μοριά. Παρά τους όρκους όμως, οι Δεσπότες Θωμάς και Δημήτριος συνέχισαν τις διαμάχες τους, καλώντας συχνά τους Τούρκους σε βοήθεια και επιταχύνοντας έτσι το τέλος της ελληνικής κυριαρχίας. 

Ο Μωάμεθ Β΄, που διαδέχτηκε το 1451 τον πατέρα του Μουράτ Β', διέταξε τον στρατηγό Τουραχάν να βοηθήσει τον Δημήτριο και να καταστρέψει οριστικά ό,τι είχε απομείνει από το τείχος στο Εξαμίλι του Ισθμού. Τότε τα δυο αδέλφια προχώρησαν σε συμφιλίωση, προς μεγάλη ικανοποίηση του Πλήθωνα που παρακολουθούσε με αγωνία τα γεγονότα από τον Μυστρά. Ο Θωμάς παραχώρησε τότε στον αδελφό του την Καλαμάτα, κρατώντας ο ίδιος το φρούριο των Σκορτών στην Αρκαδία. 

ΑΝΤΙΠΕΡΙΣΠΑΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ 

Τον Οκτώβρη του 1452 ο Μωάμεθ Β΄ έστειλε και πάλι τον Τουραχάν και τους γιους του Αχμέτ και Ομάρ στον Μοριά να απασχολήσουν τους δύο Δεσπότες, ώστε να μην είναι σε θέση να βοηθήσουν τον αδελφό τους στην Κωνσταντινούπολη, όπου λογάριαζε να επιτεθεί με ισχυρές δυνάμεις. Ο Τουραχάν έσπασε και πάλι την αδύναμη αντίσταση των Ελλήνων στον Ισθμό και προχώρησε νότια, ακολουθώντας το δρόμο Τεγέας - Μεσσηνίας. Εφτασε τάχιστα στην Ιθώμη και τον Μεσσηνιακό Κόλπο, λεηλατώντας και πιάνοντας αιχμαλώτους. Εκπόρθησε το Νιόκαστρο της Πύλου (εικ. 1). Ο αδελφός του, Αχμέτ, όμως συνάντησε αντίσταση στα Δερβενάκια και πιάστηκε αιχμάλωτος από τον Ματθαίο Ασάνη, κουνιάδο του Δημήτριου, αναπτερώνοντας κάπως το πεσμένο ηθικό των δύο Δεσποτών. 

ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ, ΑΝΤΑΡΑ ΣΤΟ ΜΟΡΙΑ 

Η άλωση, εντούτοις, της Κωνσταντινούπολης από τον Μωάμεθ Β το 1453 και ο ηρωικός θάνατος του αδελφού τους Κωνσταντίνου εκεί επηρέασαν αρνητικά την ψυχολογία του Θωμά και του Δημήτριου. Ζήτησαν από τον σουλτάνο να κρατήσουν τη σκιώδη κυριαρχία τους στην Πελοπόννησο, πληρώνοντας ετήσιο φόρο 10-12.000 δουκάτα. Τότε ακριβώς βρήκαν την ευκαιρία να επαναστάτησαν 30.000 περίπου Αλβανοί νομάδες, παρακινημένοι από τον αρχηγό τους Πέτερ Μπούα, τον επονομαζόμενο Χωλό. Μαζί τους ξεσηκώθηκε και ο δυσαρεστημένος με τη διακυβέρνηση των δύο Δεσποτών Μανουήλ Καντακουζηνός, αυθέντης της Μάνης. Και οι δύο πλευρές ζήτησαν τη βοήθεια της Βενετίας και των Τούρκων. Ο Ομάρ, γιος του Τουραχάν, έσπευσε να επιβάλει την τάξη. Νίκησε τους Αλβανούς και εξασφάλισε την απελευθέρωση του αδελφού του Αχμέτ από τον Δημήτριο. 

ΚΑΙ ΑΛΛΟΣ ΜΝΗΣΤΗΡΑΣ

 Ενας νέος διεκδικητής της εξουσίας έκανε τότε την εμφάνισή του στο ιστορικό προσκήνιο. Ο αυτοαποκαλούμενος «Ηγεμόνας της Αχαΐας» Κεντυρίων και ο γιος του Τζιοβάνι Ασάνης, οι οποίοι από το 1446 βρίσκονταν αιχμάλωτοι στο Χλουμούτζι. Κατάφεραν να απελευθερωθούν και να ταχθούν αμέσως με το μέρος των επαναστατών ενάντια στους Δεσπότες. Ο Τουραχάν ήλθε και πάλι σε βοήθεια των Δεσποτών. Με τη συμμετοχή του Δημήτριου νίκησε τους Αλβανούς, ενώ με τον Θωμά σύμμαχο πολιόρκησε και κατέλαβε την Ιθώμη που είχε υψώσει τη σημαία του Κεντυρίωνα. 

Ο Κεντυρίων βρήκε τότε καταφύγιο στη βενετσιάνικη Μεθώνη, ενώ αργότερα πήγε στη Ρώμη, όπου και πέθανε το 1469 ως τελευταίος απόγονος μιας φημισμένης γενιάς που αξιώθηκε τον τίτλο του ηγεμόνα της Αχαΐας. 

Ο Μανουήλ Καντακουζηνός ξαναγύρισε στη Μάνη. Παρά τις συμβουλές του Τουραχάν, οι αδελφοί Θωμάς και Δημήτριος συνέχισαν τις δολοπλοκίες, αναζητώντας ερείσματα και στρατιωτική βοήθεια πότε στους Αραγονέζους και πότε στους Βενετσιάνους, καθυστερώντας αδικαιολόγητα επί τρία χρόνια να πληρώσουν τους φόρους τους στο σουλτάνο. Η άρνησή τους να πληρώσουν προκάλεσε την οργή του σουλτάνου, ο οποίος την άνοιξη του 1458 εισέβαλε με μεγάλο στρατό και ιππικό στην Ελλάδα. Από τη Θεσσαλία, πέρασε στη Βοιωτία και στρατοπέδευσε στις Πλαταιές, όπου ο έντρομος Θωμάς του έστειλε μέρος του φόρου του, 4.500 χρυσά νομίσματα, ζητώντας συνθηκολόγηση, χωρίς όμως αποτέλεσμα.

 Τουρκική επαρχία 

Ο Μωάμεθ Β’ συνέχισε την επέλασή του στο Μοριά καταλαμβάνοντας το ένα κάστρο μετά το άλλο. Οι αδελφοί Δεσπότες δέχτηκαν τελικά όλους τους όρους του σουλτάνου και του παρέδωσαν τον Μοριά. Ο Ομάρ διορίστηκε τότε διοικητής της νέας τουρκικής επαρχίας του Μοριά και ο Μωάμεθ Β ξεκίνησε το 1458 για την Αθήνα που είχε ήδη πέσει στα χέρια των Τούρκων. Οι δύο Δεσπότες Παλαιολόγοι, Θωμάς και Δημήτριος, καταπάτησαν γλήγορα τους όρκους τους στο σουλτάνο και εξακολούθησαν δυστυχώς να συγκρούονται μεταξύ τους, βασιζόμενοι ο πρώτος στη βοήθεια των Τούρκων και ο δεύτερος στην ενίσχυση της Μπιάνκα Μαρία Βισκόντι (Bianca Maria Visconti), συζύγου του Φραγκίσκου-Αλεξάνδρου Σφόρτσα (Sforza), δούκα του Μιλάνου. Ο Δημήτριος έχασε τελικά τις περισσότερες οχυρές θέσεις του, συμπεριλαμβανομένης της Καλαμάτας. Οι φρούραρχοι των κάστρων κήρυξαν την ανεξαρτησία τους, εξασθενώντας ακόμη περισσότερο τη άμυνα της χώρας. Ο Θωμάς, σε αντίθεση με τον αδελφό του Δημήτριο, ξεκίνησε τον τελευταίο του αγώνα ενάντια στους Τούρκους το 1459 ως μια νέα σταυροφορία με την υποστήριξη μάλιστα του πάπα Πίου Β΄ (1458-1464) ο οποίος του έστειλε εκστρατευτικό σώμα 300 ανδρών. Ξεσήκωσε μάλιστα σε επανάσταση κατά των Τούρκων τους Αλβανούς με επικεφαλής τον Θωμά Ράλλη και τους Ελληνες του βόρειου Μοριά, όπως μας πληροφορεί ο ιστορικός Φραντζής. Ο σουλτάνος διέταξε τον εξωμότη χριστιανό Ζαγανό πασά, διοικητή των επαρχιών της Θεσσαλίας και του Μοριά, να επιτεθεί στο Θωμά το Μάρτιο του 1460 και να τον αναγκάσει να αποσυρθεί υποχωρώντας στα νότια της Μεσσηνίας και να ζητήσει εσπευσμένα συνθηκολόγηση άνευ όρων.