Αλεπότρυπα Πολιτισμικό έγκλημα

Από το 2006 που διακόπηκε επ’ αόριστον η χρηματοδότηση των ανασκαφών του, το δεύτερο από τα φημισμένα σπήλαια του Δυρού, η «Αλεπότρυπα», βρίσκεται στο έλεος του Θεού. Στο κείμενο που ακολουθεί, περιγράφεται η πικρή ιστορία της εγκατάλειψης του σημαντικότερου νεολιθικού σπηλαίου της Ευρώπης.
Από τη Σπάρτη και μετά, όλες οι ταμπέλες που κατευθύνουν τους οδηγούς στη Μέσα Μάνη αναφέρουν τα σπήλαια του Δυρού. Ο πληθυντικός αριθμός στην οδική σήμανση ψεύδεται εδώ και πενήντα χρόνια.

Μόνο το ένα από τα δύο σπήλαια είναι επισκέψιμο. Η διάσημη για τους σταλακτίτες της «Βλυχάδα». Το έτερο των ξακουστών σπηλαίων του Δυρού, η «Αλεπότρυπα», παραμένει ερμητικά κλειστό, παρά τις όποιες προσπάθειες έγιναν κατά καιρούς για να ανοίξει.
Καταφέραμε, ωστόσο, να πάρουμε από την αρμόδια Εφορεία του υπουργείου Πολιτισμού την πολυπόθητη άδεια και να ανάψουμε για λίγο τον παραδομένο στην υγρασία φωτισμό του. Μας χτυπούσε ρεύμα κάθε φορά που σηκώναμε το τρίποδο και χρειαζόμασταν γάντια, κράνη και πλαστικά παπούτσια, καθώς οι αραχνιασμένες λάμπες των προβολέων μύριζαν επικίνδυνα. Άλλο να μπαίνεις σε ένα επαρκώς φωταγωγημένο σπήλαιο κι άλλο να φωτίζεις όπως όπως την είσοδο του Άδη.
Άξιζε ο κόπος. Αντικρίσαμε ασύλληπτης ομορφιάς γεωλογικούς και σταλαγμιτικούς σχηματισμούς και σημαντικότατα νεολιθικά ευρήματα. Σκεφτείτε μόνο πως τα χάλκινα εργαλεία που βρέθηκαν εδώ, αφορούν στις απαρχές της Εποχής του Χαλκού. Επιπλέον, η σπανιότητα των μαρμάρινων λατρευτικών ειδωλίων που ανασύρθηκαν από τα έγκατά του, αποτελεί απτή μαρτυρία για τη σημασία τούτου του σπηλαίου, που ανακαλύφθηκε τυχαία, το 1958, από ένα σκύλο που κυνηγούσε αλεπούδες.
Φανταστείτε το, πολυδιαφημισμένο σε τουριστικούς οδηγούς του εξωτερικού και πόλο έλξης για διεθνή συνέδρια και σεμινάρια. Φανταστείτε το, με δεκάδες πούλμαν στο ανύπαρκτο πάρκινγκ του, περικυκλωμένο από μικρομάγαζα που θα στήριζαν την τοπική οικονομία ή, έστω, μέσα στο εξωραϊσμένο περιβάλλον ενός πάρκου αναψυχής.
Ασφαλώς τότε η «Αλεπότρυπα» θα βρισκόταν σε άλλη χώρα.
Όπως μας είπε ο διευθυντής του λήξαντος ανασκαφικού έργου, αρχαιολόγος κ. Γιώργος Παπαθανασόπουλος: «Η εγκατάλειψη του σπηλαίου συμπίπτει με την κατάργηση της Επιστημονικής Επιτροπής του έργου Δυρού. Η επιτροπή ολοκλήρωσε από το 2000 ως τον Οκτώβριο του 2005 τις προϋποθέσεις για την τουριστική λειτουργία, σε πρώτη φάση, δυο μεγάλων αιθουσών του σπηλαίου και ολόκληρου του υπόλοιπου σε μια διετία. Αν, δηλαδή, δεν είχε ακατανόητα διακοπεί η κανονική ροή χρηματοδότησης του έργου από το Γ΄ ΚΠΣ και εργαζόμαστε σύμφωνα με τα εγκεκριμένα προγράμματά μας, που απορροφούσαν το 100% των κοινοτικών κονδυλίων, σήμερα που μιλάμε ολόκληρη η “Αλεπότρυπα” θα είχε δοθεί στο κοινό».
Οι ανασκαφές που ξεκίνησαν εδώ το 1970, διακόπηκαν επ’ αόριστον το 2006, επί των ημερών του κ. Ζαχόπουλου. Αυτή τη στιγμή το σπήλαιο καλύπτει μόνο ελάχιστες θέσεις εργασίας: πέντε φύλακες, μια καθαρίστρια κι έναν ηλεκτρολόγο. Η εικόνα της εγκατάλειψης αποτυπώνεται εύγλωττα στους πεσμένους σοβάδες της κτηριακής υποδομής και στις καμένες λάμπες ψυχρού φωτισμού, που δεν αντικαθίστανται, με αποτέλεσμα το υψηλού σπηλαιολογικού και αρχαιολογικού ενδιαφέροντος εσωτερικό του, να επιστρέφει ξανά στο σκοτάδι από το οποίο βγήκε.
«Το θέμα ξεπερνά κατά πολύ τις άστοχες ενέργειες του πρώην γενικού γραμματέα» επισημαίνει ο κ. Παπαθανασόπουλος και συνεχίζει: «Αφορά στη συνολική δομή του υπ. Πολιτισμού. Για την επιστημονική προσέγγιση τέτοιων θεμάτων έπρεπε να υπάρχουν κατάλληλοι άνθρωποι στις κατάλληλες θέσεις και όχι να συμβαίνει το αντίθετο».
Και να πεις ότι οι ανασκαφές γίνονταν επί παντός καιρού στα άγρια βουνά; Η «Αλεπότρυπα» έχει σταθερή θερμοκρασία 17ο C. Aπέχει δέκα χιλιόμετρα από την Αρεόπολη και τρία από τον Πύργο Δυρού. Βρίσκεται ακριβώς πάνω στο μυχό του κόλπου, όπου το 1826 οι γυναίκες της Μάνης έτρεψαν σε φυγή τις αποβατικές δυνάμεις του Ιμπραήμ.
Οι γαλαρίες του σπηλαίου εισχωρούν σε βάθος τριακοσίων μέτρων και καταλήγουν ανατολικά σε μια λίμνη με πόσιμο νερό. Πέρα από όσους εργάστηκαν εδώ από την ανακάλυψή του ως σήμερα, ελάχιστοι συμπολίτες μας κατάφεραν ποτέ να μπουν και να το θαυμάσουν.
Η «Αλεπότρυπα» κατοικήθηκε πριν από οκτώ χιλιάδες χρόνια, στην ύστερη δηλαδή Προϊστορική Περίοδο. Ποιοι, όμως, ήταν οι αινιγματικοί πρώτοι κάτοικοι της αφημένης σήμερα στην τύχη της πανάρχαιας εγκατάστασης;
Ήταν βέβαια άνθρωποι των σπηλαίων, αλλά μη φανταστείτε τίποτα Νεάντερνταλ με γούνες και ρόπαλα. Η «Αλεπότρυπα» εποικίσθηκε τη Νεότερη Νεολιθική Εποχή (γύρω στο 5.400 π.Χ.) από ικανότατους Homo sapiens-sapiens. Κατείχαν την τέχνη της θάλασσας, καλλιεργούσαν τη γη, άναβαν φωτιές, κυνηγούσαν, είχαν όμορφα σκαλιστά εργαλεία, έφτιαχναν περίτεχνα αγγεία από ψημένο πυλό, έραβαν ρούχα κι έθαβαν με τιμές τους νεκρούς τους.
Προτού εξελιχθεί σε οργανωμένο οικισμό, το σπήλαιο χρησίμεψε ως ναυτική βάση πρώιμων θαλασσοπόρων, που έφερναν από τη Μήλο στην ηπειρωτική Ελλάδα οψιανό λίθο για να τον ανταλλάξουν με άλλα αγαθά.
Οι άφοβοι εκείνοι κωπηλάτες, παραπλέοντας την ανατολική πλευρά του Μεσσηνιακού κόλπου, έβρισκαν απάγκιο στον υπήνεμο όρμο του Δυρού. Εκεί, λοιπόν, εντόπισαν το σπήλαιο, που τότε ήταν πολύ πιο κοντά και ανοιχτό προς τη θάλασσα, κι όταν ανακάλυψαν το πόσιμο νερό που κρυβόταν στα βάθη του, είπαν να φτιάξουν εδώ ένα μόνιμο καταφύγιο ή ορμητήριο.  
Στις δόξες της η «Αλεπότρυπα» (5400 – 3200 π.Χ.) λειτουργούσε ταυτόχρονα ως μόνιμο ενδιαίτημα, εργαστήρι οικοτεχνικής δραστηριότητας, αποθήκη αγαθών και χώρος ταφής και λατρείας νεκρών.
Σημαντικά ευρήματα κατεργασμένου οψιανού λίθου και πρώιμης μεταλλοτεχνίας φανερώνουν ότι η κοινότητα ήταν εύπορη, πολυάνθρωπη και πολιτισμικά ανεπτυγμένη. Σύντομα δε εξελίχθηκε σε σημαντικό εμπορικό σταθμό στην πορεία του θαλάσσιου δρόμου μεταξύ της Μήλου και των νοτίων ακτών της Πελοποννήσου.
Η ανθρώπινη δραστηριότητα στο Δυρό σταμάτησε αιφνίδια στα τέλη της 4ης χιλιετίας ύστερα από έναν καταστροφικό σεισμό. Εκτεταμένες αποκολλήσεις βράχων, έφραξαν οριστικά την είσοδο της σπηλιάς, εγκλώβισαν μέσα πολλούς χρήστες της και απέκλεισαν την πρόσβαση στο πόσιμο νερό. Οστά και κρανία άταφων νεκρών και σπασμένα αγγεία καλυμμένα από σταλαγμιτικό υλικό περιγράφουν το δραματικό τέλος του νεολιθικού ανθρώπου στην περιοχή.
Το επισκέψιμο τμήμα του σπηλαίου περιλαμβάνει μια κεντρική ευρύχωρη αίθουσα που διασώζει αδιατάραχτες ανθρωπογενείς επιχώσεις (αίθουσα β΄) και δύο σημαντικά οστεοφυλάκια με ανακομιδές και πρωτογενείς ταφές οστών (αίθουσες α΄ και δ΄).
Ακολουθούν μικρές και μεγάλες αίθουσες σπάνιας ομορφιάς, απλωμένες κατά μήκος ενός άνετου δαιδαλωτού διαδρόμου που διευκόλυνε τη διέλευση ανθρώπων και αγαθών, καταλήγοντας στην αίθουσα ζ΄ της μεγάλης λίμνης.
Ερευνητική τομή βάθους 4,5 μ. στο μέσον της αίθουσας β΄ αποκάλυψε διαδοχικές φάσεις ζωής, μια ακέραιη γυναικεία ταφή κι έναν ομαδικό ενταφιασμό. Στη βορινή πλευρά της αίθουσας αποκαταστάθηκε μια μεγάλη κόγχη με αποθηκευτικούς λάκκους, κεντρική εστία, ιδιωτικά ενδιαιτήματα με αγγεία και τμήματα από το αρχικό δάπεδο.
Ο κ. Παπαθανασόπουλος ήταν ο άνθρωπος που το 1987 έπεισε τη Μελίνα μέσω προγραμματικής σύμβασης του Τ.Α.Π.Α. με την τότε κοινότητα Πύργου Δυρού, αλλά και με την ενεργοποίηση του Συλλόγου Φίλων του Νεολιθικού Μουσείου Δυρού, να αναλάβουν από κοινού την οικονομική κάλυψη του αρχαιολογικού έργου.
«Οι επιπτώσεις από την αιφνίδια διακοπή των κονδυλίων το 2006 ήταν πολλαπλές» τονίζει ο βετεράνος Έλληνας αρχαιολόγος: «Δε βρίσκονται πλέον αρχαιολόγοι στο χώρο και το έργο συντήρησης των ευρημάτων έχει σταματήσει. Παραμένουν σε εκκρεμότητα ανασκαφικές εργασίες ετών. Δεν υπάρχει μέριμνα για τη συντήρηση των φωτιστικών σωμάτων και το εν γένει ηλεκτροδοτικό δίκτυο».

Κέντρο Νεολιθικών Μελετών
Ανάλογη τύχη με το σπήλαιο έχει και το υπερσύχρονο Κέντρο Νεολιθικών Μελετών, στο οποίο γινόταν η ανάλυση των ευρημάτων της Αλεπότρυπας. Στεγασμένο σε ένα καστρόσπιτο στην περιοχή του Αγίου Δημητρίου στον Πύργο, ανακαινίστηκε και εξοπλίστηκε με την τελευταία λέξη της τεχνολογίας ύστερα από γενναία χορηγία του Μεσσήνιου εφοπλιστή Βασίλη Κωνσταντακόπουλου. Τόσο το κράτος όσο κι ο Δήμος Οιτύλου, μη αναλαμβάνοντας την κάλυψη των ετήσιων λειτουργικών του εξόδων, το καταδίκασαν σε μαρασμό. Παρότι θα μπορούσε να συμβάλλει στη διεθνή ανάδειξη του πλούσιου νεολιθικού παρελθόντος της περιοχής, και να συμμετέχει σε δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαιδευτικά προγράμματα, είναι έρμαιο της θεσμικής αδιαφορίας, παραμένοντας κλειστό και σκονισμένο.
Όλα αυτά συμβαίνουν στη Μάνη, στο Μοριά, στην Ελλάδα, σαν τρανή απόδειξη της νοοτροπίας που εξακολουθεί να καταδυναστεύει αυτόν τον τόπο. Το σημαντικότερο νεολιθικό σπήλαιο της Ευρώπης έτυχε να βρεθεί σε λάθος χώρα.

Του Γιώργου Ξεπαπαδάκου  “ΘΑΡΡΟΣ”  07/02/2010