Η μακραίωνη ιστορία της οικογένειας Μπενάκη στην παλιά Καλαμάτα

Για την ιστορία της πόλης: 
Βασίλης Ι. Μανιάτης

Πολλοί ιστορικοί μας έχουν αφιερώσει εκατοντάδες σελίδες για τη μεγάλη και μακραίωνη ιστορία της οικογένειας Μπενάκη.

Στο γενεαλογικό της δέντρο, στην προσφορά στον αγώνα για την απελευθέρωση του κράτους απ’ τον τουρκικό ζυγό και στο ρόλο που έπαιξε στην ανόρθωση του τόπου μας, θ’ αναφερθεί ο γράφων, περιλαμβάνοντας τα πιο αξιοσημείωτα γεγονότα της οικογένειας Μπενάκη.

Στις 6 Δεκεμβρίου του 1697 ο Λυμπεράκης Γερακάρης (ο οποίος υπήρξε τρομερός πειρατής του Αιγαίου Πελάγους), με προικοσύμφωνο, παραχώρησε τους Μύλους της Μαντίνειας στην κόρη του Σταθούλα, που παντρεύτηκε τον Μπένο – Ψάλτη, γενάρχη των Μπενάκηδων.

Την ίδια εποχή ο Γερακάρης έπεσε σε δυσμένεια και οι Μύλοι δεσμεύτηκαν. Με πολύ κόπο ο Μπένος – Ψάλτης κατόρθωσε στα 1700 να τους αποδεσμεύσει. Στη συνέχεια, όμως, οι Μύλοι δε φαίνονται σαν κτήμα της οικογένειας Μπενάκη. Περιήλθαν ίσως το 1715 στην κυριότητα του καπετάν Γιαννάκη Κουτήφαρη, του γενάρχη των Καπετανάκηδων.

Το 1769, στην άκρη της τότε πολιτείας μας, ήταν χτισμένο το αρχοντικό του μεγάλου κοτσάμπαση Παν. Μπενάκη, που χάθηκε στα Ορλωφικά (προφανώς τον δηλητηρίασαν οι αδελφοί Ορλώφ). Είχε 5ώροφο οχυρό πύργο. Σωστό κάστρο απόρθητο.

Βρισκόταν στη βορινή πλευρά της σημερινής πλατείας Μαυρομιχάλη, συμπεριλαμβανομένης και της εκκλησίας των Αγίων Ταξιαρχών (Ταξιαρχάκι).

Είχε τσιφλίκια ολόκληρα χωριά, φυτείες με αμπέλια και δένδρα στη μανιάτικη συνοικία της Φυτειάς, στο ΝΑ μέρος της πόλης, που δημιουργήθηκε μετά την επανάσταση του 1821.

Το αγροκτήματά τους έφταναν ως κάτω τη σημερινή οδό Ακρίτα. Ο άρχοντας Παν. Μπενάκης προερχόταν απ’ τη μεγαλομανιάτικη γενιά του φημισμένου Μανιάτη κουρσάρου κάποτε και Μπέη της Μάνης, καπετάν Λυμπεράκη Γερακάρη.

Λόγω της συμμετοχής του στα Ορλωφικά, καταστράφηκε απ’ τους Τουρκαλβανούς του Βελή Αγά το μεγάλο αυτό αρχοντικό.

Μετά το 1821, τα χαλάσματα και η γύρω οικοπεδική περιοχή του αρχοντικού δόθηκαν ως προίκα στον Αντώνη Μαυρομιχάλη, ξάδελφο του Πετρόμπεη, και χτίστηκε εκεί το αρχοντικό σπίτι των Μαυρομιχαλαίων. Κατεδαφίστηκε το 1972. Κατά την κατεδάφιση του αρχοντικού βρέθηκε ότι τα θεμέλια και οι τοίχοι είχαν χτιστεί με τα καλύτερα συγκολλητικά της εποχής εκείνης και ήταν τόσο ισχυρά, ώστε δυσκολεύτηκαν τα σκαπτικά μηχανήματα και αναγκάστηκαν να χρησιμοποιήσουν δυναμίτες.

Μετά τα Ορλωφικά, ανοικοδομήθηκε το δεύτερο Μπενάκειο αρχοντικό, κοντά στους Αγίους Αποστόλους, στο οποίο στεγάζεται σήμερα το Μπενάκειο Μουσείο της Καλαμάτας.

Ο Πύργος του προύχοντα Βαρσαμά – του οποίου την κόρη Παντζεχρούλα είχε παντρευτεί (στον πρώτο του γάμο) ο Παναγιώτης Μπενάκης – βρισκόταν στη θέση που σήμερα βρίσκεται ο Ιερός Ναός Αγίου Κωνσταντίνου Μονής Καλογραιών (18^ος αιώνας). Η περιοχή επωλήθη στο Γεράσιμο Παπαδόπουλο από την Παντζεχρούλα Μπενάκη. Ο ναός κάηκε στην πρώτη καταστροφή της Πελοποννήσου και ανεγέρθη εκ νέου το 1825. Όταν πριν λίγα χρόνια κατεδαφίστηκε για να επεκταθεί το Μοναστήρι, βρέθηκε στα θεμέλιά του αρχαίο φράγκικο οικόσημο, το οποίο φυλάσσεται στο Μπενάκειο Μουσείο Καλαμάτας.

Το 1875, ο Δημ. Εμμ. Μπενάκης, δήμαρχος, φωταγώγησε την οδό Αριστομένους με λάμπες πετρελαίου.

Το 1877 χτίστηκε το Ε΄ Δημοτικό Σχολείο στην οδό Αρτέμιδος με δαπάνες του τότε δημάρχου Εμμ. Μπενάκη, σε οικόπεδο που αγόρασε ο Δήμος από την οικογένεια Κορφιωτάκη.

Το 1907, έγινε δήμαρχος ο Παν. Εμμ. Μπενάκης και υπέγραψε για να γίνει το «τραμ».

Το 1908, ονομάζει την οδό Αριστομένους, προς τιμήν του Μεσσήνιου αγωνιστή (7^ος αιώνας) στρατηλάτη Αριστομένη.

Το 1926, ο Δημήτριος Μπενάκης εκλέγεται βουλευτής Μεσσηνίας.

Το κτήριο που αγοράστηκε στην οδό Αριστομένους και Κρήτης γωνία, απ’ το γνωστό ΩΡΛ Μιμίκο Κυβέλο, ήταν η θερινή κατοικία των Μπενάκηδων.

Ο μικρός Αγιοταξιαρχάκης, πλάι στην πλατεία Μαυρομιχάλη, εδωρήθη το 1916 (δια λόγου της Παντεζεχρούλας Μπενάκη) στη Μονή Βελανιδιάς.

Εκεί φυλάγονται, σύμφωνα με την παράδοση, τα οστά της οικογένειας Μπενάκη και του Αντώνη Μαυρομιχάλη.

Το 1836, ο Παν. Μπενάκης δίνει τη δημαρχιακή του αποζημίωση προς σύστασιν εκπαιδευτικού καταστήματος και ο ιστοριοδίφης – δημοσιογράφος Μ.Η. Φερέτος τού αφιερώνει τη ρήση του Ευριπίδη (μετάφραση): «Άσβεστη μένει μέσα στο χρόνο η μνήμη των αγαθών ανθρώπων, η αρετή τους λάμπει και μετά τον θάνατόν τους».

"ΘΑΡΡΟΣ" 04/02/2015