Συναντιόμαστε στον προθάλαμο του Μουσείου Ακρόπολης, που είναι γεμάτο επισκέπτες. Από την κατάμεστη αίθουσα των Κλιτύων, ένα πολύχρωμο ποτάμι ανθρώπων ανηφορίζει προς τον πρώτο όροφο, με τα αρχαϊκά. Ο Μιχάλης Κοσμόπουλος, καθηγητής Αρχαιολογίας και κάτοχος της Διακεκριμένης Εδρας Ελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Μιζούρι, στο Σεντ Λιούις, δεν έχει ακόμα συνέλθει από το τζετ λαγκ, όπως μου λέει καθώς μπαίνουμε στο ασανσέρ για το εστιατόριο. Αλλά καμιά ταλαιπωρία δεν διακρίνω στο πρόσωπό του, το οποίο, αντιθέτως, φωτίζεται από ένα μεγάλο χαμόγελο. «Είναι που βρίσκομαι στην Ελλάδα», εξηγεί. «Μου λείπει πολύ. Ακόμα». Η μικρή παύση, πριν από το «ακόμα», δεν είναι τυχαία.
Ηταν καλοκαίρι του 1985 όταν αποφοίτησε με “Αριστα” από το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Τον Αύγουστο της ίδιας χρονιάς ξεκίνησε με υποτροφία τις μεταπτυχιακές σπουδές του στο Πανεπιστήμιο Washington του Σεντ Λιούις. «Οταν πρωτοπήγα στις ΗΠΑ, έλεγα ότι θα ήταν για λίγο, ότι θα επέστρεφα σύντομα. Κι έτσι πέρασαν τριάντα χρόνια, χωρίς να έχει μετριαστεί μέσα μου το άλγος του νόστου, η νοσταλγία μου για την πατρίδα...».
Προσπάθεια συντονισμού
Περισσότερα από εξήντα προγράμματα ελληνικών σπουδών «τρέχουν» αυτή τη στιγμή στις ΗΠΑ. Δεν είναι, όμως, ρόδινα τα πράγματα. Οι προσπάθειες που γίνονται στα περισσότερα αμερικανικά πανεπιστήμια επαφίενται στον πατριωτισμό και το φιλότιμο των Ελλήνων και φιλελλήνων καθηγητών. Δυστυχώς, δεν υπάρχει ούτε κάποιο όργανο που να συντονίζει όλες αυτές τις έδρες ούτε μακροπρόθεσμος σχεδιασμός. Ο κ. Κοσμόπουλος αναφέρει συχνά το παράδειγμα της Τουρκίας, που μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο δημιούργησε δεκάδες κέντρα τουρκικών σπουδών στην Ευρώπη και την Αμερική, με ορίζοντα τριακονταετίας.
«Ετσι, σε μια-δυο γενιές, προέκυψαν ολόκληρες “στρατιές” φιλότουρκων ιστορικών. Η Ελλάδα τι κάνει; Φοβάμαι πως είναι θέμα χρόνου να σβήσει ο ελληνισμός· η Αμερική είναι μεγάλο χωνευτήρι. Από όσους είμαστε στις ελληνικές έδρες τους τελευταίους μήνες ξεκίνησε μια πρώτη προσπάθεια συντονισμού με τη στήριξη της Γενικής Προξένου μας στο Σικάγο κ. Ιωάννας Ευθυμιάδου, ώστε να γίνει ένας μακράς πνοής σχεδιασμός. Εμείς, όμως, κάποια στιγμή θα πάρουμε σύνταξη, θα φύγουμε. Τι θα γίνει με την επόμενη γενιά; Θα υπάρξει συνέχεια;».
Η αρχαιολογία δεν είναι θεραπαινίδα του τουρισμού
Τον γενικευμένο ντόρο με την Αμφίπολη -εντός και εκτός Ελλάδος- τον παρακολούθησε πέρυσι με ενδιαφέρον. Ως ανασκαφέας μιας σημαντικής τοποθεσίας αισθάνθηκε παράπονο για το γεγονός ότι όλα τα φώτα της δημοσιότητας έπεσαν πάνω στη συγκεκριμένη ανασκαφή; «Οχι, καθόλου. Μάλλον ανακούφιση ένιωσα που δεν βρισκόμουν στη θέση των ανασκαφέων. Η ανασκαφή είναι μια αργή, συστηματική δουλειά. Ή, τουλάχιστον έτσι πρέπει να είναι. Το να δουλεύει κανείς υπό τέτοια πίεση, με τους πάντες να περιμένουν γρήγορα -και εντυπωσιακά- αποτελέσματα, πρέπει να είναι αφόρητο. Βέβαια, καταλαβαίνω τον λόγο που η υπόθεση της Αμφίπολης μεγεθύνθηκε και πήρε αυτές τις διαστάσεις: σε περίοδο κρίσης, πολλοί την εξέλαβαν ως μια ευκαιρία τόνωσης του εθνικού φρονήματος. Σε κάθε περίπτωση, υπήρχε μια θετική πλευρά, ότι το ευρύ κοινό ενδιαφέρθηκε για την αρχαιολογία. Πιστεύω ότι τα ευρήματα των ερευνών, όταν ολοκληρωθεί η μελέτη τους, πρέπει να έχουν ως τελικό αποδέκτη την κοινωνία και να μην περιορίζονται μόνο στους στενούς κύκλους των ειδικών. Και πρέπει επίσης ο κόσμος να ξέρει πόσο ηρωικές είναι οι προσπάθειες των Ελλήνων αρχαιολόγων, ιδιαίτερα του υπουργείου Πολιτισμού, που σε μια τόσο δυσμενή συγκυρία δουλεύουν σκληρά και παραγωγικά, με αφιλοκέρδεια και φιλότιμο».Θεωρεί ότι η αρχαιολογία, η αρχαία κληρονομιά μας, γενικότερα, μπορεί να γίνει μοχλός ανάπτυξης, κυρίως μέσω του τουρισμού; «Διαφωνώ με αυτή την αντίληψη. Η αρχαιολογία δεν είναι μόδα, ούτε θεραπαινίδα ή υποχείριo του τουρισμού. Αφορά την εθνική μας ταυτότητα, μας βοηθά ως επιστήμη να καταλάβουμε ποιοι είμαστε και από πού προερχόμαστε ως λαός. Μπορεί βέβαια να συνδράμει στην τουριστική ανάπτυξη, αλλά αυτό είναι δευτερεύον όχι σκοπός». Υπάρχει και κάτι ακόμα που, αν μη τι άλλο, τον κάνει να απορεί... «Ορισμένοι επαναστατούν όταν κάποιος χορηγός εκφράζει την πρόθεσή του να προσφέρει χρήματα σε οτιδήποτε αφορά τα του πολιτισμού. Καταλαβαίνω και συμφωνώ με την ανησυχία, μήπως ο πολιτισμός γίνει αντικείμενο εκμετάλλευσης από ιδιώτες. Αλλά και νομοθετικό πλαίσιο υφίσταται, και εποπτικοί μηχανισμοί λειτουργούν. Στην Αμερική είναι απολύτως φυσικό για μια μεγάλη εταιρεία να δώσει χρήματα σε ένα μουσείο, για να χρηματοδοτήσει π.χ. μια έκθεση, Τίποτα σατανικό δεν υπάρχει πίσω από αυτό. Στην Ελλάδα κάποιοι έχουν αναγάγει τις χορηγίες σε θέμα ιδεολογικό! Ας μπουν, επιτέλους, τα πράγματα στη σωστή διάσταση: Ο πολιτισμός είναι δημόσιο αγαθό, ουδείς το αμφισβητεί, αλλά χρειάζεται πόρους για να αναπτυχθεί. Και το πού θα αναζητηθούν αυτοί οι πόροι δεν πρέπει να είναι ταμπού».
Φαίνεται πως η γραφειοκρατία ήταν ανέκαθεν ελληνικό φαινόμενο!
Η πρώτη ανασκαφή της Αρχαιολογικής Εταιρείας στην Ικλαινα έγινε από τον Σπυρίδωνα Μαρινάτο το 1954, αλλά κράτησε μόνο τέσσερις μέρες και δεν συνεχίσθηκε. Ο Μιχάλης Κοσμόπουλος πρωτοπήγε στο ιστορικό αυτό χωριό της Μεσσηνίας στις αρχές της δεκαετίας του ’90, κατόπιν προτροπής του πρώην καθηγητή του στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Γιώργου Κορρέ. Στα τέλη της ίδιας δεκαετίας έγινε η πρώτη επιφανειακή έρευνα στην περιοχή και το 2006 ξεκίνησε η ανασκαφή - εκεί όπου τη Μυκηναϊκή Εποχή (1.6001.100 π.Χ.) βρισκόταν η πρωτεύουσα μιας ισχυρής ηγεμονίας. Το 2011 η σκαπάνη έφερε στο φως μια πήλινη πινακίδα με επιγραφές και στις δύο πλευρές της (κάτι σπάνιο) σε πρώιμη Γραμμική Β΄ – φαίνεται ότι είναι η αρχαιότερη γνωστή πινακίδα Γραμμικής Β΄ από την ηπειρωτική Ελλάδα, ένα εύρημα που αλλάζει τα δεδομένα για τη λειτουργία των πρώιμων ελληνικών κρατών. «Είναι προφανές ότι φτιάχτηκε και χρησιμοποιήθηκε στο πλαίσιο κάποιας κρατικής οργάνωσης με σύνθετη δομή. Μας βοηθάει, λοιπόν, να μάθουμε και να κατανοήσουμε πολλά για τη γένεση και τον βαθμό εξάπλωσης της μυκηναϊκής γραφειοκρατίας. Φαίνεται πως η γραφειοκρατία ήταν ανέκαθεν ελληνικό φαινόμενο!», λέει χαριτολογώντας ο διαπρεπής αρχαιολόγος. Μπορεί η πινακίδα να είναι το πιο γνωστό εύρημα -στην ανακάλυψή της αναφέρθηκε εκτενώς ο διεθνής Τύπος (“New York Times”, “Los Angeles Times”, “National Geographic”,) αλλά δεν είναι απαραιτήτως και το πιο βαρύνον, όπως μας εξηγεί ο κ. Κοσμόπουλος. «Η Ικλαινα είναι μία από τις πιο σημαντικές μυκηναϊκές θέσεις που ανασκάπτονται σήμερα. Πρόκειται για μεγάλη και ισχυρή πόλη, πρωτεύουσα ηγεμονίας, κέντρο επεξεργασίας χαλκού, που συνέχισε να ανθεί καθ’ όλη τη διάρκεια της μυκηναϊκής εποχής. Αυτό που περισσότερο μας έχει εντυπωσιάσει ως τώρα είναι η μνημειώδης αρχιτεκτονική της. Εχουμε βρει κυκλώπεια τείχη και τεράστια οικοδομήματα. Οπως ένα διώροφο κτιριακό συγκρότημα, πιθανότατα ανάκτορο του ηγεμόνα, χτισμένο πάνω σε μια γιγάντια πλατφόρμα, το λεγόμενο “Κυκλώπειο Ανδηρο”, ύψους 6 μέτρων, μήκους 25 μέτρων και πλάτους 8 μέτρων! Οι ογκόλιθοι με τους οποίους κατασκευάστηκε ζυγίζουν από 3 έως 6 τόνους ο καθένας. Επίσης έχουν αποκαλυφθεί πλακόστρωτες πλατείες και δρόμοι, υπαίθριο ιερό, καθώς και άλλα μεγάλα κτίρια και σπίτια με ανεπτυγμένο αποχετευτικό και υδρευτικό σύστημα. Σκεφτείτε για πότε μιλάμε: 3.500 χρόνια πριν!».
Δύσκολη απόφαση
Η τελική καταστροφή της Ικλαινας, βίαιη όπως όλα δείχνουν, έγινε γύρω στο 1.200 π.Χ. Και η πόλη θα περνούσε στη λήθη αν ο Μιχάλης Κοσμόπουλος και η διεπιστημονική ομάδα του δεν άρχιζαν να φέρνουν στο φως τα μυστικά της. Προ ημερών οι ανασκαφικές εργασίες ολοκληρώθηκαν για φέτος και ο καθηγητής Αρχαιολογίας επιστρέφει στις ΗΠΑ. «Επειδή με την κρίση ακούω πολλούς να προτρέπουν τους νέους ανθρώπους να φύγουν από την Ελλάδα και να αναζητήσουν καλύτερη τύχη στο εξωτερικό, οφείλω να πω, από την εμπειρία μου, ότι δεν είναι απλά τα πράγματα. Πρέπει να σταθμίσει κανείς την πιθανότητα μιας επαγγελματικής αποκατάστασης με τις προσωπικές θυσίες που θα πρέπει να κάνει. Κι αυτές, πιστέψτε με, είναι πολλές».Τον ρωτώ τι εκτιμά περισσότερο στον τρόπο που είναι δομημένη η αμερικανική κοινωνία. «Την προστασία που το κράτος παρέχει τους πολίτες του, την άψογη οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών, την υπακοή των Αμερικανών στους νόμους. Και τον πατριωτισμό τους. Στα σχολεία κάθε μέρα ξεκινά με τον όρκο στην αμερικανική σημαία και δημοκρατία. Πόσο συχνά ακούνε τον εθνικό μας ύμνο οι μαθητές στα δικά μας σχολεία;
Δεν είναι θέμα εθνικισμού, αλλά διατήρησης της ταυτότητάς μας...».Παρά ταύτα, η σκέψη να επιστρέψει κάποτε στην πατρίδα υπάρχει πάντα στο μυαλό και την καρδιά του. Οπως και η ελπίδα τα τρία παιδιά του -ηλικίας 12, 11 και 8 ετών- να αναπτύξουν έναν ισχυρό δεσμό με την Ελλάδα. «Δεν θέλω να αισθάνονται επισκέπτες, αλλά να βγάλουν κι αυτά ρίζες στον τόπο μας», λέει. Είναι αισιόδοξος για το αν η χώρα θα καταφέρει να περάσει τις Συμπληγάδες της οικονομικής κρίσης; «Δεν είμαι οικονομολόγος, άρα πρόβλεψη με τέτοιους όρους δεν μπορώ να κάνω. Αυτό που ξέρω είναι ότι ως λαός είμαστε αγωνιστές, φτιαγμένοι να παλεύουμε με τις αντιξοότητες. Και δεν θα χαθούμε...».
Η συνάντηση
Γευματίσαμε στο εστιατόριο του Μουσείου Ακρόπολης. Παραγγείλαμε μικρά σουβλάκια κοτόπουλου με πέστο από θυμάρι, πράσινη σαλάτα με καρότο, σταφίδες και γεύση μαστίχας και τοματοσαλάτα με μυρωδικά, τραγανά παξιμαδάκια και ξινομυζήθρα Κρήτης. Ηπιαμε δύο ποτήρια λευκό κρασί. Ο λογαριασμός ανήλθε σε 30 ευρώ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου