Το ελληνικό αλφάβητο και οι επιπτώσεις του στον πολιτισμό

Σύμφωνα με τους μελετητές της προϊστορίας, κατά την περίοδο της λεγόμενης αστικής επανάστασης (3100-2900 π.Χ.), η συγκέντρωση του πληθυσμού στα μεγάλα αστικά κέντρα και η εύφορη γη που τα περιέβαλλε οδήγησε στη συγκέντρωση κεφαλαίου και, μεταξύ άλλων, στην ανακάλυψη της σφηνοειδούς γραφής, με τους 1.000 περίπου διαφορετικούς χαρακτήρες. Η γραφή αυτή χρησιμοποιήθηκε για οικονομικούς αρχικά λόγους, για την καταγραφή δηλαδή των αγαθών, και αργότερα για θρησκευτικούς και μαγικούς. 

Κάτι ανάλογο συνέβη αργότερα στα μινωικά και τα μυκηναϊκά ανάκτορα με τη χρήση της Γραμμικής Β γραφής, στις πήλινες πινακίδες που αποκαλύφθηκαν στα ανακτορικά αρχεία της Κρήτης και της Πύλου, των Θηβών και των Μυκηνών. 

Ασματα κάθε μορφής (ηρωικά ή ερωτικά και πένθιμα) πρέπει να υπήρχαν οπωσδήποτε και στα μυκηναϊκά χρόνια, όμως δεν καταγράφηκαν, διαδίδονταν προφορικά. Η συλλαβική πολυπλοκότητα των ογδόντα επτά περίπου συμβόλων της Γραμμικής B δεν προσφερόταν για την καταγραφή γεγονότων και συναισθημάτων. Ορισμένες τοιχογραφίες βεβαιώνουν πάντως την παρουσία βάρδων στα μυκηναϊκά ανάκτορα, όπως οι μουσικοί στη σαρκοφάγο της Aγίας Tριάδας και ο Λυράρης του ανακτόρου της Πύλου. 

Γνωστός ήταν ο τυφλός ραψωδός Δημόδοκος της Οδύσσειας, που τραγουδούσε με τη συνοδεία λύρας, άλλoτε τον κρυφό έρωτα της Αφροδίτης και του Αρη (που τους αλυσόδεσε στο κρεβάτι ο Ηφαιστος) και άλλοτε την έριδα του Αχιλλέα με τον Οδυσσέα ή την ιστορία του Δούρειου Ιππου - ενώ γύρω του χόρευαν οι νέοι του νησιού των Φαιάκων. Αοιδός ήταν και ο Φήμιος που υποχρεώνεται να τραγουδά για χάρη των μνηστήρων στα γλέντια τους στην Iθάκη, εν απουσία του πλάνητα Οδυσσέα, του οποίου το καράβι είχε ναυαγήσει και τα ανθρωποφάγα κήτη είχαν κατασπαράξει τους συντρόφους του. 

ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ, ΦΟΡΕΙΣ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ 

Το ελληνικό αλφάβητο, αμέσως μετά την καθιέρωσή του τον 8ο αι. π.Χ., χρησιμοποιείται σε έμμετρους στίχους για να υμνήσει το γλέντι και τον έρωτα, να επαινέσει τον καλό χορευτή, να καταγράψει τα επικά κατορθώματα των ηρώων του Τρωικού πολέμου, σε δακτυλικό εξάμετρο: αντίστοιχο του δεκαπεντασύλλαβου των δημοτικών ασμάτων και κυρίως του συρτού καλαματιανού χορού. Επιδόθηκαν αμέσως οι Ελληνες στην τέχνη των λέξεων, μεταφέροντας εικόνες και εκφράζοντας σκέψεις και συναισθήματα. Τους γοήτευσε φαίνεται και τους συνεπήρε η ανακάλυψη του αλφαβήτου και η ευχέρεια πλοκής των λέξεων, όπως των σχημάτων, των χρωμάτων και των όγκων στην τέχνη. Οι πρώτες επιγραφές λειτουργούν όχι μόνο ως περιεχόμενο, ως νόημα, αλλά και ως μέρος της παράστασης. 

ΤΑ ΦΩΝΗΕΝΤΑ ΤΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ 

Σύμφωνα με τον Βιεννέζο φιλόλογο Albin Lesky, κάποιος μεγαλοφυής ανώνυμος έδωσε στη βορειοσημιτική συμφωνική γραφή εκείνες τις αλλαγές που έκαμαν δυνατή και την καταγραφή των φωνηέντων και οδήγησαν στην ελληνική γραφή. 

Η ελληνική φωνητική ή φθογγική γραφή (κάθε φθόγγος να παριστάνεται με ιδιαίτερο γράμμα) έχει χαρακτηριστεί είδος επαναστατικής καινοτομίας ως προς τις επιπτώσεις της στον πολιτισμό. H γραφή και στη συνέχεια η τυπογραφία, ο Τύπος και ο ηλεκτρονικός υπολογιστής, έχουν μεταμορφώσει σταδιακά τον πολιτισμό μας. 

Κατά τον Marshall McLuhan, η γραφή είναι επέκταση της όρασης, όπως το ένδυμα επέκταση του δέρματος και ο τροχός επέκταση του ποδιού. 

Ειδικά η προσθήκη των τεσσάρων καθαρών φωνηέντων (α, ε, ι, ο) στα φοινικικά σύμβολα και η παγίωση των 24 γραμμάτων στο ελληνικό αλφάβητο, αποδίδεται σε ειδική εγκεφαλική διεργασία των ανθρώπων του Αιγαίου, που ισοδυναμεί με μια μορφή νευροφυσιoλογικής μετάλλαξης. Ο ρόλος της γραφής αποδείχτηκε καθοριστικός στη δημιουργία και την εδραίωση της πολιτικής ταυτότητας των πόλεων-κρατών στην αρχαϊκή Ελλάδα, μέσα από τα ελαφρώς διαφοροποιημένα αλφάβητα και τα συλλαβάρια.

Πρώτη η ποίηση 

Η τέχνη του λόγου αρχίζει ήδη τον 8ο αι. π.Χ. με τις πρώτες αποσπασματικά σωζόμενες επιγραφές, χαραγμένες ή ζωγραφισμένες σε αγγεία, σκαλισμένες σε πέτρες ή σε μεταλλικά ελάσματα που έχουν βρεθεί στην Αθήνα, την Περαχώρα, στο νησί Ισχια στον κόλπο της Νάπολης, στην Kύμη, τη Mικρά Aσία και άλλες ελληνόφωνες περιοχές. Oι επιγραφές αυτές αναφέρονται στα αιώνια θέματα της συντροφικότητας και της διασκέδασης των ανθρώπων, στο χορό, το κρασί, τη φιλία και τον έρωτα, όπως σημειώσαμε παραπάνω. Αλλες επιγραφές αναφέρονται στην ανάθεση προσφορών σε θεότητες. Και τα δύο είδη αποτελούν κατά κανόνα συνθέσεις σε στίχους δακτυλικού εξαμέτρου. 

Ο ποιητικός λόγος προηγείται του πεζού. O αρχαίος ελληνικός στίχος ήταν μια γλωσσική και ταυτόχρονα μουσική πραγματικότητα. O συνδετικός κρίκος ανάμεσα στη γλώσσα και τη μουσική ήταν ο ρυθμός. H αρχαία ελληνική λέξη έχει ένα σταθερό ηχητικό σώμα, που αποτελείται από μακρές και βραχείες συλλαβές. Η μουσική και η ποιητική γλώσσα συγκροτούσαν μια αδιάσπαστη ενότητα, πριν κάνουν την δυναμική εμφάνισή τους οι τόνοι.