Η κατάρρευση των πολιτισμών

Ο Αμερικανός ιστορικός του Πανεπιστημίου του Yale, Paul Kennedy, υποστηρίζει ότι μια αυτοκρατορία όπως η σύγχρονη των Ηνωμένων Πολιτειών κινδυνεύει να καταρρεύσει εφόσον εξακολουθεί να δανείζεται και να δαπανά υπέρογκα ποσά για την αμυντική της θωράκιση και την παγκόσμια στρατιωτική της υπεροπλία. Η άποψη αυτή για τα αίτια πτώσης μιας αυτοκρατορίας δεν είναι καινούργια. Οι σύγχρονες κοινωνίες του Δυτικού Κόσμου είναι εξίσου ευάλωτες όσο και οι αρχαίοι πολιτισμοί που κατέρρευσαν, από την προϊστορική Μεσοποταμία και την Αίγυπτο ώς τη Ρωμαϊκή και τη Βυζαντινή αυτοκρατορία. 

Οσοι ανησυχούν -δικαιολογημένα- για το μέλλον της μεταβιομηχανικής κοινωνίας μας, για την ελεύθερη αγορά, για τη μόλυνση και την καταστροφή του περιβάλλοντος, είναι πεπεισμένοι ότι οι σύγχρονοι ισχυροί πολιτισμοί είναι τρωτοί, όπως και οι αρχαίοι πολιτισμοί. Πολλοί διανοητές προβλέπουν μάλιστα καταστροφή του δυτικού πολιτισμού και μετάβαση σε μια νέα περίοδο σκοτεινών αιώνων, ύστερα από πυρηνικό πόλεμο ή εξάντληση των πλουτοπαραγωγικών πηγών. Φοβούνται οικολογική καταστροφή, κοινωνικοπολιτική αποσύνθεση και γενική οικονομική κατάρρευση, λόγω ανεξόφλητων εθνικών και διεθνών χρεών, υπερπληθυσμού και υπερπληθωρισμού. 

ΑΙΤΙΕΣ... ΚΑΙ ΠΑΡΕΠΟΜΕΝΑ 

Οι σεισμοί, τα φυσικά φαινόμενα, οι εισβολές βαρβάρων, δεν προκαλούν από μόνα τους την κατάρρευση των πολιτισμών, όπως μαθαίνουμε συνήθως στο σχολείο: Αποτελούν απλώς τα επακόλουθα μιας οικονομικής κατάρρευσης που προηγήθηκε. 

Οι βάρβαροι εισβολείς αποτρέπονται, και οι φυσικές καταστροφές οδηγούν στην οικοδόμηση ισχυρότερων και λαμπρότερων κατά κανόνα κτισμάτων, όταν το κράτος είναι ακόμη ισχυρό - όπως συνέβη για παράδειγμα με τα λαμπρά Νέα Ανάκτορα της Κνωσού που αντικατέστησαν τα κατεστραμμένα Παλαιά, ή ακόμα και με τη μετασεισμική Καλαμάτα που βιώνει μια νέα περίοδο ακμής. Η Ιαπωνία δεν καταρρέει από τους συχνούς σεισμούς και δεν κατέρρευσε από το τσουνάμι. 

Ο απέραντος ερειπιώνας που αντικρίσαμε στη Μεσσήνη κατά τη διάρκεια των ανασκαφών, πριν από τις εργασίες αναστήλωσης και ανάδειξης, δεν προκλήθηκε από βάρβαρους εισβολείς ούτε από σεισμούς και καταποντισμούς. Ηταν πρωτίστως αποτέλεσμα της δράσης ανθρώπων των Σκοτεινών Αιώνων, οι οποίοι κυνηγούσαν όχι τόσο τις πέτρες και τα μάρμαρα για ασβέστη και οικοδόμηση, όσο τα δυσεύρετα τότε πολύτιμα μέταλλα, τους σιδερένιους και ορειχάλκινους συνδέσμους και το χυτό μολύβι: υλικά με τα οποία έδεναν οι αρχαίοι τα λίθινα αγκωνάρια των αρχαίων κτισμάτων. 

Οι ελάχιστοι εναπομείναντες κάτοικοι της πόλης γκρέμιζαν συστηματικά τα αρχαία οικοδομήματα για να αφαιρέσουν τα μέταλλα, ώστε να κατασκευάσουν κυρίως αγροτικά και άλλα χρήσιμα εργαλεία. Οι μεταλλοκυνηγοί αυτοί έδωσαν τη χαριστική βολή στην πόλη, που είχε ήδη ερημωθεί μετά την οικονομική κατάρρευση ολόκληρης της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας στα τέλη του 4ου αιώνα μ.Χ. 

Το φαινόμενο της αρπαγής των μετάλλων, μεταξύ άλλων δεινών, χαρακτηρίζει και τη σημερινή εποχή της οικονομικής κρίσης. 

Η ΣΥΝΤΑΓΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ 

Είναι γεγονός ότι πολλά κράτη δαπανούν για τη στρατιωτική τους ισχύ ποσά δυσανάλογα μεγάλα σε σχέση με τις οικονομικές τους δυνατότητες, επενδύουν σε αναπτυξιακά προγράμματα αμφίβολης απόδοσης, μαστίζονται από χρονοβόρες γραφειοκρατικές διαδικασίες που ασκούνται από στρατιές υπαλλήλων, δεν μεριμνούν για την απρόσκοπτη ροή της Πληροφορίας, δαπανούν τεράστια ποσά για την ανέγερση και τη λειτουργία δυσανάλογα μεγάλου αριθμού πανεπιστημίων και τμημάτων χωρίς ανταπόδοση, παράγοντας άνεργους πτυχιούχους, ενώ επενδύουν ελάχιστα στην ουσιαστική παιδεία και την ανάδειξη των στοιχείων του πολιτισμού τους. Κατανέμουν μάλιστα τα ανεπαρκή για τον τομέα του πολιτισμού κονδύλια με αδιαφανή κατά κανόνα κριτήρια. 

Στον παγκοσμιοποιημένο κόσμο μας, ενδέχεται τα κράτη αυτά να μην οδηγηθούν άμεσα σε κατάρρευση, όπως συνέβη με όλους τους μεγάλους πολιτισμούς της προϊστορίας και της ιστορίας, καθώς και με τις πόλεις-κράτη της ελληνικής αρχαιότητας· θα αναγκαστούν ωστόσο να υπερχρεωθούν, υποτασσόμενα σε κάποιον ισχυρό σύμμαχο ή σε διεθνή οικονομικό οργανισμό. 

Τα σχόλια περιττεύουν.