ΜΕΣΣΗΝΗ - ΚΟΡΩΝΗ Βίοι παράλληλοι

Βασικές φιλολογικές πηγές για τη θέση της αρχαίας Κορώνης, όπου το σημερινό Πεταλίδι, για την ιστορική της πορεία και τα μνημεία της, παραμένουν ο Στράβων, ο Πτολεμαίος και κυρίως ο περιηγητής Παυσανίας. Ο περιηγητής μας φεύγοντας από τη Μεσσήνη πήρε αρχικά βορειοδυτική κατεύθυνση και έφτασε στο Δώριο (Μάλθη). Στη συνέχεια προχώρησε νότια προς τις εκβολές του Παμίσου, για τον οποίο αναφέρει ότι έχει διαυγή νερά, είναι πλωτός μέχρι δέκα περίπου στάδια (δύο χιλιόμετρα περίπου) από την ακτή, και ότι τα ψάρια προχωρούν αντίθετα στο ρεύμα του, ιδιαίτερα την άνοιξη. Συνεχίζει δε την αφήγησή του ως εξής: 

«Η Κορώνη είναι πόλη ευρισκόμενη στα δεξιά του Παμίσου, παραθαλάσσια και κάτω από το βουνό την Μαθία. Στο δρόμο προς την Κορώνη, υπάρχει θέση κοντά στη θάλασσα που τη θεωρούν ιερή της Ινούς (Λευκοθέας). Προχωρώντας κανείς όχι πολύ πιο πέρα συναντά τις εκβολές του ποταμού Βίαντα. Το όνομα λένε ότι προήλθε από τον Βίαντα γιο του Αμυθάοντα. Η πηγή Πλατανιστών βρίσκεται σε απόσταση 20 σταδίων (4 χλμ.) από το δρόμο. Το νερό βγαίνει από μεγάλο πλατάνι, κούφιο μέσα, με διαστάσεις μικρής σπηλιάς, από όπου κατεβαίνει το πόσιμο νερό στην Κορώνη. Το παλιό όνομα της πόλης ήταν Αίπεια. Οταν οι Θηβαίοι επανέφεραν στην Πελοπόννησο τους Μεσσήνιους (το 369 π.Χ. που ίδρυσαν και τη Μεσσήνη), λένε ότι ο Επιμηλίδης που είχε σταλεί ως οικιστής την ονόμασε Κορώνεια, γιατί ο ίδιος κατάγονταν από τη βοιωτική Κορώνεια. Οι Μεσσήνιοι της Κορώνης δεν κατάφερναν να συνηθίσουν το νέο όνομα, με τον καιρό όμως επικράτησε η νέα ονομασία. 

Υπάρχει και μια άλλη παράδοση για το όνομα Κορώνη, που λέει ότι, σκάβοντας οι νέοι Μεσσήνιοι κάτοικοι για τα θεμέλια του τείχους, βρήκαν μια χάλκινη κορώνη (κουρούνα). Υπάρχει εδώ ναός της Αρτέμιδος, που ονομάζεται παιδοτρόφος, ναός του Διόνυσου και του Ασκληπιού. Στην αγορά υπάρχουν αγάλματα για τον Ασκληπιό και για το Διόνυσο μαρμάρινα, και για το Δία Σωτήρα χάλκινο. Χάλκινο είναι και το άγαλμα της Αθηνάς στην ακρόπολη, στημένο στο ύπαιθρο. Στο χέρι κρατεί η Αθηνά κορώνη. Είδα και τάφο του Επιμηλίδη. Για ποιο λόγο το λιμάνι το ονομάζουν των Αχαιών δεν γνωρίζω». 

Ετσι τελειώνει ο περιηγητής μας και συνεχίζει το δρόμο του για το ιερό του Κορύθου Απόλλωνα, ογδόντα στάδια από την Κορώνη, για τις Κολωνίδες και τέλος για την Ασίνη, τη σημερινή Κορώνη. 

Ο γεωγράφος Στράβων σημειώνει ότι την ομηρική Αίπεια την τοποθετούσαν άλλοι στη Θουρία και άλλοι στη Μεθώνη, ενώ την Κορώνη την ταύτιζαν με την «αμπελόεσσαν Πήδασον» της Ιλιάδας (Ι, 152). Ο Παυσανίας από τη μεριά του πιστεύει ότι η ομηρική Πήδασος βρισκόταν στη Μεθώνη, ενώ η Αίπεια στην Κορώνη. 

ΑΛΛΟΣ ΕΧΕΙ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ...ΚΑΙ ΟΙ ΔΥΟ ΤΗ ΧΑΡΗ 

Η ταύτιση της αρχαίας Κορώνης με το σημερινό Πεταλίδι θεωρείται οπωσδήποτε βέβαιη. Η σημερινή πόλη του Πεταλιδίου είναι κτισμένη στην ακροθαλασσιά, στις υπώρειες ενός λόφου όπου βρισκόταν η οχυρωμένη αρχαία ακρόπολη. Από τα τείχη που έκτισε ο Βοιωτός Επιμηλίδης, ήρωας οικιστής της Κορώνης, το 369 π.Χ. (σύγχρονα δηλαδή με τα τείχη της αρχαίας Μεσσήνης), ελάχιστα ίχνη διακρίνονται σήμερα μέσα στην πυκνή θαμνώδη βλάστηση του λόφου. Στην παραλία διακρίνεται τμήμα του αρχαίου μόλου. Λείψανα κατασκευών ρωμαϊκών χρόνων είναι εμφανή στις παρυφές του λόφου της ακρόπολης, πάνω από το σημερινό Γυμνάσιο. Το καλύτερα σωζόμενο τμήμα τους ανήκει σε ρωμαϊκό βαλανείο, λουτρό. 

Στην περιοχή της κάτω πόλης, όπου βρισκόταν και η αγορά που μνημονεύει ο Παυσανίας, έχει ανασκαφεί από τους αρχαιολόγους οικοδόμημα άγνωστης λειτουργίας. Στο χώρο της ανασκαφής έχουν συγκεντρωθεί και διάφορα αρχιτεκτονικά μέλη από τη γύρω περιοχή. Δύο δωρικά κιονόκρανα, ελληνιστικών πιθανότατα χρόνων, και ένα βάθρο ασβεστολιθικό με επιγραφή βρίσκονται στο προαύλιο του σχολείου. Το μέγεθός τους δείχνει ότι προέρχονται μάλλον από κάποια στοά της αγοράς και όχι από ναό. Ρωμαϊκών χρόνων είναι και το άνω τμήμα ενός τραπεζοφόρου, στερεωμένου στον τοίχο του άνω διαδρόμου του ίδιου σχολείου. Εικονίζει τον Ερωτα και αποτελεί έργο αττικού εργαστηρίου των μέσων του 3ου αιώνα μ.Χ. Από ορισμένους μελετητές ο τύπος αυτός του Ερωτα είναι πιθανό να σχετίζεται με τον μαρτυρημένο Ερωτα του Πραξιτέλη στο Πάριον της Προποντίδας, όπως εικονίζεται σε νομίσματα της ίδιας πόλης. 

Βόρεια από την πόλη της αρχαίας Κορώνης, εκεί περίπου που θα μπορούσε να υποθέσει κανείς ότι ο Παυσανίας είδε το ιερό της Ινώς Λευκοθέας, ανασκαφές έχουν φέρει στο φως ένα εκτεταμένο συγκρότημα, που δίνει την εικόνα μιας αγροτικής έπαυλης ρωμαϊκών χρόνων, χτισμένης πάνω σε προγενέστερων εποχών λείψανα. 

ΘΕΪΚΕΣ ΣΥΓΓΕΝΕΙΕΣ 

Το άγαλμα της Αθηνάς, που είδε ο Παυσανίας στην ακρόπολη της Κορώνης, παρουσιάζει τις εξής ιδιομορφίες: 

α) ήταν χάλκινο και όχι μαρμάρινο, 

β) ήταν στημένο στο ύπαιθρο και όχι στεγασμένο σε ναό, και 

γ) κρατούσε αντί για τη συνηθισμένη γλαύκα, το ιερό πτηνό της Αθηνάς, μια κουρούνα (κορώνη). 

Η εξήγηση που θα μπορούσε να δώσει κανείς σε αυτές τις ιδιομορφίες είναι η εξής: Το άγαλμα δεν ήταν λατρευτικό, αλλά αποτελούσε ανάθημα πιθανώς βοιωτικό του Επιμηλίδη, το οποίο αναφερόταν στην Αθηνά Ιτωνία της Κορώνειας, καθώς και στο όνομα της νέας Κορώνειας ή Κορώνης. 

Η λατρεία της Αρτέμιδος Παιδοτρόφου ή Κουροτρόφου (όπως ονομάζεται σε άλλες πόλεις) ήταν παρεμφερής με τη λατρεία της Αρτέμιδος Ορθίας και Φωσφόρου στη Μεσσήνη, όπου λατρευόταν ως προστάτιδα των παιδιών, ιδιαίτερα των νεαρών κοριτσιών. 

Ο Ασκληπιός λατρευόταν στην Κορώνη, αλλά και στη Μεσσήνη, όπου κατ’ εξαίρεση δεν φέρεται ως γιος της Κορώνης, ερωμένης του Απόλλωνα, όπως στην Επίδαυρο, αλλά της Αρσινόης, κόρης του μυθικού βασιλιά της Μεσσηνίας Λεύκιππου. Η Αρσινόη ήταν αδελφή της Ιλάειρας και της Φοίβης, των γνωστών Λευκιππίδων που άρπαξαν οι Διόσκουροι Κάστωρ και Πολυδεύκης. 

Λατρεία Διονύσου μαρτυρείται από τον Παυσανία στην Κορώνη, δεν έχει εντούτοις ως σήμερα έλθει στο φως ιερό ή άγαλμα του θεού. Κατά τον Παυσανία ο Διόνυσος λατρευόταν και στη Μεσσήνη, πάνω στο βουνό Εύα έξω, ΒΑ από την πόλη, και όχι στην αγορά όπως στην Κορώνη. 

Αγαλμα Δία Σωτήρα είδε στην αγορά της Κορώνης, όπως και στην αγορά της Μεσσήνης, ο Παυσανίας. Εικονίζεται μάλιστα σε νομίσματα της Ρωμαιοκρατίας. 

ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΑΝΑΛΟΓΙΕΣ 

Κορώνη και Μεσσήνη, όπως φάνηκε από τις παραπάνω συγκρίσεις, παρουσιάζουν αξιοσημείωτες αντιστοιχίες που δεν είναι συμπτωματικές. Αναλογία παρατηρείται και στο ιστορικό ίδρυσης της Κορώνης από τον Θηβαίο Επιμηλίδη, ο οποίος είχε τον τάφο του κοντά στην πόλη, σύμφωνα με τον Παυσανία, και λατρευόταν ως ήρωας οικιστής. Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο και ο ιδρυτής της Μεσσήνης, Θηβαίος στρατηγός Επαμεινώνδας, λατρευόταν ως ήρωας οικιστής της πόλης, ενώ χάλκινος ανδριάντας του ήταν στημένος στο Ιεροθύσιο της Μεσσήνης, δίπλα σε αυτά των δώδεκα θεών. Το 191 π.X. οι Mεσσήνιοι, σύμμαχοι τότε με τους ισχυρούς Aιτωλούς, απορρίπτουν την απαίτηση της Συμπολιτείας για ένταξη σε αυτήν και στέλνουν πρέσβεις στο Φλαμινίνο ζητώντας την υποστήριξή του. Aυτός συμβουλεύει το στρατηγό της Συμπολιτείας Διοφάνη, που είχε κηρύξει τον πόλεμο στους Mεσσήνιους, να λύσει την πολιορκία της πόλης, ενώ παράλληλα προσπαθεί να πείσει τους Μεσσήνιους να επαναπατρίσουν τους εξόριστους και να ενταχθούν στη Συμπολιτεία. Η μεσσηνιακή ομοσπονδία, που είχε στερηθεί την Aσίνη και την Πύλο, χάνει τώρα επιπλέον την Kορώνη, τις Kολωνίδες, τη Mεθώνη και την Kυπαρισσία, και είναι δικαιολογημένα αναστατωμένη. Oλόκληρη η Πελοπόννησος, με την ένταξη τότε και της Hλείας, βρισκόταν υπό τον έλεγχο της Συμπολιτείας η οποία, με επικεφαλής τον στρατηγό Φιλοποίμενα τον Μεγαλοπολίτη, επιθυμούσε την αποκατάσταση των φυγάδων στη Σπάρτη και τη Mεσσήνη, προκειμένου να μειώσει το κύρος και την εξουσία των πόλεων αυτών. 

ΑΠΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΤΙΜΩΡΙΑ 

Το 183 π.X., ενώ οι Σπαρτιάτες προσπαθούν να λύσουν τις διαφορές τους με τη Συμπολιτεία, κυρίως σε θέματα αποκατάστασης φυγάδων καταφεύγοντας στη ρωμαϊκή σύγκλητο, οι Mεσσήνιοι στέλνουν τον πρεσβευτή τους Δεινοκράτη στη Pώμη για να ζητήσει εκ νέου τη μεσολάβηση του Ρωμαίου ύπατου Φλαμινίνου στην επίλυση των δικών τους διαφορών με τη Συμπολιτεία. O Φλαμινίνος εντούτοις, μολονότι φιλικά διακείμενος προς τον Δεινοκράτη, ήταν αναρμόδιος πλέον να εμπλακεί στη διαμάχη, γιατί είχε αναλάβει θέματα της Bιθυνίας και ήταν έτοιμος να μεταβεί ως απεσταλμένος στον Προυσία και το Σέλευκο στη Μικρά Ασία. O Δεινοκράτης που ήλπιζε ότι θα πετύχαινε τους στόχους του χάρη στον Φλαμινίνο απογοητεύτηκε. Προς το τέλος του ίδιου χρόνου, εξοργισμένος, ωθεί τους Mεσσήνιους να αποστατήσουν από την Συμπολιτεία ενώ ο ίδιος ως στρατηγός επικεφαλής μεσσηνιακού στρατεύματος επιχειρεί να καταλάβει με τα όπλα την Kορώνη και τις γειτονικές Kολωνίδες. O γηραιός στρατηγός της Συμπολιτείας Φιλοποίμην ερχόμενος σε βοήθεια των πόλεων με λίγους ιππείς συλλαμβάνεται καθ’ οδόν αιχμάλωτος και φυλακίζεται στη Mεσσήνη. Χωρίς να έχει εκδοθεί επίσημη απόφαση για την τύχη του, ο Δεινοκράτης και οι ομοϊδεάτες του τον δηλητηριάζουν το ίδιο βράδυ. 

Το 182/1 π.X. η Mεσσήνη καταλαμβάνεται, ο Δεινοκράτης εξαναγκάζεται σε αυτοκτονία, ενώ οι υπόλοιποι υπαίτιοι της αποστασίας παραδίδονται και θανατώνονται με λιθοβολισμό κατά την κηδεία του Φιλοποίμενα. H Μεσσήνη εντάσσεται αναγκαστικά στη Συμπολιτεία και δέχεται φρουρά στην Iθώμη. Πολλοί Mεσσήνιοι με πλούτη και επιρροή εξορίζονται. Tο κοινό συμβούλιο των ομόσπονδων Mεσσήνιων επιτρέπει επιπλέον στην Aβία, τις Φαρές και τη Θουρία να συνάψουν χωριστή συνθήκη με τη Συμπολιτεία. 

Τα τείχη των νεκρών 

Μια ερμαϊκή στήλη που φέρει πορτρέτο της εποχής του Αδριανού εκτίθεται σήμερα στο Μπενάκειο Μουσείο της Καλαμάτας. Το κεφάλι βρισκόταν στην οικία του Βασιλείου Μουκάκου στο Πεταλίδι, κατά τον Kolbe (IG V1 1399). Πρέπει να ήταν στημένη σε ταφικό μνημείο έξω από την Αρκαδική Πύλη της Μεσσήνης και όχι στην αρχαία Κορώνη, όπου είχε μεταφερθεί άγνωστο πότε. Από το ταφικό του μνημείο ο νεκρός Αρμόνεικος μιλά, δείχνοντας τα ισχυρά τείχη της γενέτειράς του. Εκεί, έξω από την Αρκαδική Πύλη έχει αποκαλυφθεί, τα τελευταία χρόνια, μια συστάδα υπέργειων ταφικών θαλάμων ρωμαϊκών χρόνων, όπου ενταφιάζονταν τα μέλη επιφανών οικογενειών της Μεσσήνης, μέσα σε μαρμάρινες σαρκοφάγους νεοαττικών εργαστηρίων κατά την περίοδο 150-250 μ.Χ.