Γ. Μπαμπινιώτης: «Όπως γυμνάζουμε το σώμα μας, ας γυμνάσουμε και το μυαλό μας»

Καλώ τους φιλολόγους να διδάξουν με έναν άλλον τρόπο τα πράγματα, ώστε να καταλάβουν οι μαθητές την ουσία της γλώσσας και καταλαβαίνοντάς την, να την αγαπήσουν και να ενδιαφερθούν για αυτή»

 

 

Όταν ακούμε τη λέξη λεξικό, αμέσως μας έρχεται στο μυαλό ο ακαδημαϊκός καθηγητής Γιώργος Μπαμπινιώτης, και όχι άδικα, αφού έχει γράψει ήδη εννέα, με πιο γνωστό αυτό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας.

Το βράδυ της Τετάρτης ο, μεταξύ άλλων, πρώην υπουργός Παιδείας βρέθηκε στο αμφιθέατρο της Πανεπιστημιακής Σχολής Καλαμάτας, στο πλαίσιο του 3ου Κύκλου των Ανοικτών Πανεπιστημιακών Σεμιναρίων από το Εργαστήριο Αρχαίας Ρητορικής και Δραματικής Τέχνης. Εκεί μίλησε για το θέμα «Κατάκτηση της μητρικής γλώσσας με αναφορά στο πρόσφατο έργο μου Σύγχρονη Σχολική Γραμματική για όλους».

Να σημειωθεί πως στην αίθουσα «δεν έπεφτε καρφίτσα», ενώ πολλοί ήταν εκείνοι που έμειναν εκτός και παρ’ όλα αυτά δεν έφυγαν.

Λίγο πριν από την ομιλία του ομότιμου καθηγητή Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, Γιώργου Μπαμπινιώτη, το «Θάρρος» είχε την ευκαιρία να μιλήσει μαζί του και να τον ρωτήσει για θέματα που αφορούν στη χρήση της γλώσσας:

 

-Κύριε καθηγητά, μιλήστε μας για την παρουσία σας στην Καλαμάτα, καθώς και τη νέα σας Γραμματική…

Βρέθηκα στην Καλαμάτα για να μιλήσω για το νέο μου βιβλίο, δηλαδή τη «Σύγχρονη Σχολική Γραμματική για όλους», έργο που θεωρώ ισάξιο με το μεγάλο λεξικό που έχω εκδώσει. Αυτό το βιβλίο αποτελεί την πρότασή μου για μια διαφορετική διδασκαλία της γλώσσας στο σχολείο, με έμφαση στην ουσία της, η οποία στηρίζεται στη σύνταξη μαζί με τη γραμματική.

Πιστεύω ότι αυτό το βιβλίο μπορεί, σύμφωνα με τη μέθοδο και τον τρόπο σκέψης που έχω αυτά τα 40 χρόνια, να πάρει τη θέση της μεγάλης, παλαιάς και πολύτιμης Γραμματικής Τριανταφυλλίδη. Μια γραμματική που γράφτηκε το 1940, αποτελεί την πρώτη επιστημονική αποτύπωση της Δημοτικής, έργο που έγραψε ιστορία.

 

-Σε τι διαφέρει η δική σας γραμματική από αυτή του Τριανταφυλλίδη;

Η μέθοδος πλέον έχει αλλάξει. Αυτό το βιβλίο ήταν μόνο γραμματική, ενώ σήμερα πιστεύουμε ότι η βάση είναι η σύνταξη και μετά ακολουθεί η γραμματική. Έτσι αποτελεί μια πρόταση αναφοράς και έναν άλλον τρόπο διδασκαλίας της γλώσσας στην εκπαίδευση.

Αυτό που υπηρετεί αυτή η γραμματική είναι η κατάκτηση της μητρικής γλώσσας, αφού όλα αυτά έχουν νόημα για το πώς τη μαθαίνουμε.

Η διαφορά είναι ότι καλώ τους φιλολόγους να διδάξουν με έναν άλλον τρόπο τα πράγματα, ώστε να καταλάβουν οι μαθητές την ουσία της γλώσσας και καταλαβαίνοντάς την, να την αγαπήσουν και να ενδιαφερθούν για αυτή.

Να σημειωθεί, βέβαια, ότι αυτή η γραμματική δεν είναι μόνο για τους εκπαιδευτικούς, είναι και για τους μαθητές, αλλά είναι και για όλους. Όλοι χρειαζόμαστε μια μόνιμη σχέση με τη γλώσσα.

 

-Ποια είναι η γνώμη σας για τη διδασκαλία της γλώσσας στα σχολεία;

Αυτό που συμβαίνει μέχρι σήμερα είναι μια έμφαση στο φορμαλισμό, δηλαδή να κλίνουμε ονόματα, ρήματα κ.ο.κ. Όλα τα προηγούμενα είναι χρήσιμα, αλλά δεν αποτελούν την ουσία της γλώσσας. Πρέπει να ξεκινήσουμε από την ουσία και να καταλάβουμε πώς λειτουργεί η γλώσσα, ότι η βάση της είναι το ρήμα και γύρω από αυτό χτίζονται όλα, ότι αυτή δεν υπάρχει χωρίς τη σκέψη μας, αλλά αυτή υπηρετεί απλώς τη σκέψη μας.

Οι λέξεις υπηρετούν τις έννοιες. Αν ξεκόψουμε τη γλώσσα και τη βλέπουμε καθ’ εαυτήν, είναι μια ουτοπία. Πρέπει πάντοτε να τη συνδέουμε με τη σκέψη μας και έτσι και ενδιαφέρον υπάρχει και ουσία.

Η γλώσσα μάς δίνει μια επικοινωνία, με τα Ελληνικά μάλιστα να μας δίνουν πολλές δυνατότητες. Πρέπει στη διδασκαλία να φανούν αυτές οι δυνατότητες, όπως, για παράδειγμα, ο μαθητής μπορεί να επιλέξει ένα επίρρημα; Έναν εμπρόθετο προσδιορισμό; Δεν είναι το ίδιο πράγμα, αφού αυτό δίνει άλλες δυνατότητες.

 

-Έχετε παρατηρήσει το φαινόμενο οι σύγχρονες γενιές να κάνουν περισσότερα γλωσσικά λάθη σε σχέση, ας πούμε, με τους σημερινούς 60άρηδες;

Είναι αλήθεια ότι οι νεότερες γενιές μέσα από ένα σύστημα σχολικό το οποίον κατακερματίζεται σε ένα μεγάλο φάσμα γνώσης έχουν μειώσει την επαφή με τη διδασκαλία της γλώσσας.

Αφού όταν δίνεις όλα τα γνωστικά αντικείμενα σε μεγάλη έκταση, και αν ακόμα δώσεις μιαν έκταση στις ξένες γλώσσες, αυτομάτως όλο και περισσότερο περιορίζεται η επαφή μας με τη μητρική γλώσσα και, μάλιστα, στη διαχρονική της διάσταση.

Δηλαδή, οι παλιότεροι είχαν μιαν άλλη σχέση με τον αρχαίο λόγο, έτσι είχαν μια δύναμη που δεν έχουν οι νεότεροι, που είναι κάπως ξεκομμένοι από τον αρχαίο λόγο.

Όλα τα παραπάνω, λοιπόν, γεννούν δυσκολίες, για αυτό επιμένω πολύ και στη διαχρονία, δηλαδή εξηγώ πώς κάποιες εξελίξεις που έχουμε σήμερα προέρχονται από τα παλιότερα ελληνικά μας, όπως έλεγε ο Σεφέρης.

Αυτά τα παλιότερα ελληνικά μας, αν δεν τα δούμε και δούμε τη γλώσσα σαν να είναι μια υπόθεση 40-50 ετών, τότε χάνουμε το δάσος.

Αυτό που προσπαθώ εγώ με τις νέες μεθόδους είναι να δώσω και αυτή τη διάσταση της διαχρονίας και ακόμα την επικοινωνιακή διάσταση.

 

-Έχει χαθεί το παιχνίδι ή είναι αναστρέψιμο;

Οπωσδήποτε είναι αναστρέψιμο όλο αυτό, δεν είναι κάτι που δεν έχει αναστροφή, αρκεί να διδαχθεί σωστά η γλώσσα, να έχουμε καταρτισμένους και επιμορφωμένους εκπαιδευτικούς.

 

-Δηλαδή, θεωρείτε ότι το επίπεδο των νέων εκπαιδευτικών είναι χαμηλότερο πλέον;

Ναι, υπάρχει και ένα τέτοιο πρόβλημα, δηλαδή εμείς στα Πανεπιστήμια δεν ετοιμάζουμε όσο πρέπει τους εκπαιδευτικούς μας για να διδάξουν αυτά τα πράγματα. Δεν τους επιμορφώνουμε τακτικά, δεν τους εφοδιάζουμε με υλικό που χρειάζονται και, βέβαια, δεν τους αξιολογούμε.

Αν βάλετε αυτά τα τέσσερα μαζί, υπάρχει μια δυσκολία. Βέβαια, από την άλλη, πιστεύω, βλέποντας από τους φοιτητές μου, ότι στην εκπαίδευση υπάρχουν πολύ δυνατά μυαλά, δηλαδή φιλόλογοι που «πετάνε». Αλλά για να πετάξουν πρέπει να τους δώσεις την ευκαιρία και την ελευθερία, δεν πρέπει ο εκπαιδευτικός να δεσμεύεται με ένα πολύ αυστηρό αναλυτικό πρόγραμμα, αλλά βέβαια πρέπει να υπάρχουν και απαιτήσεις που θα του δίνουν μια δυνατότητα να ανεβάσει το επίπεδο.

Εγώ αυτό που κάνω τώρα έχει ως στόχο να ανεβάσω το επίπεδο της διδασκαλίας και να ανεβάσω και το φιλόλογο, δηλαδή να φύγει από τη ρουτίνα και την καθημερινότητα.

 

-Είναι, όμως, εφικτό αυτό ή το υπουργείο τον περιορίζει σε κάποια στεγανά διδασκαλίας;

Ναι, κατά τη γνώμη μου, είναι εφικτό αυτό, βέβαια θα πρέπει και η Πολιτεία να δείξει μιαν ευαισθησία. Αξίζει να σας αναφέρω ότι επέστρεψα από την Κύπρο πριν από μερικές ημέρες. Εκεί, λοιπόν, ο υπουργός Παιδείας, το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, μου ζήτησαν να κάνω σεμινάρια στους φιλολόγους με βάση τη νέα μου γραμματική, για να δουν τι μπορούν να κάνουν ώστε να υπάρξει εκσυγχρονισμός και ανανέωση.

Τέτοια πρόταση στην Ελλάδα δεν έχω, αλλά πιστεύω ότι θα υπάρξει κάποιο ενδιαφέρον, κι ας υπάρξει έστω από κάτω προς τα πάνω, δηλαδή από τους ίδιους τους φιλολόγους, όταν καταλάβουν τι δίνει αυτό το έργο.

 

-Greeklish… είναι μια μάστιγα που απειλεί την Ελληνική Γλώσσα;

Αυτό αποτελεί μιαν αρρώστια, που προκαλεί μια σταδιακή αποξένωση από την εικόνα της λέξης. Αν πάθετε αυτή την αποξένωση, θα χάσετε πληροφορία που έχει σχέση με τη σημασία της λέξης, με την προέλευση αυτής, καθώς και με την οικογένειά της. Αυτή η τριμερής πληροφορία είναι πολύ σημαντική, αφού γράφουμε και πληκτρολογούμε χάνοντας έτσι την κιναισθητική προσέγγιση των λέξεων, επομένως μια αποξένωση από την εικόνα της λέξης, καθώς και μια αποξένωση από την κιναισθητική, μπορεί να προκαλέσει ολέθριες καταστάσεις.

Εγώ δεν μπορώ να καταλάβω γιατί συμβαίνει αυτό, χρησιμοποιώ πάρα πολύ τους υπολογιστές, γράφω πολύ σε αυτούς, αλλά πάντα σε ελληνικές γραμματοσειρές.

 

-Σε μια συνέντευξη που είχαμε κάνει παλιότερα, μου είχατε πει ότι τα Greeklish δεν αποτελούν κίνδυνο για τη γλώσσα…

Δεν αποτελεί κίνδυνο εάν κάποιος χρησιμοποιεί τις ελληνικές γραμματοσειρές. Όλο αυτό συνεχίζεται, μολονότι κάπως έχουν μπει και νέοι άνθρωποι που χρησιμοποιούν ελληνικές και έτσι βλέπω μια βελτίωση. Βέβαια, υπάρχει ένα ποσοστό που συνεχίζει να γράφει έτσι, που μάλιστα εγώ θεωρώ πιο δύσκολο.

 

-Μήπως έτσι δε φαίνονται τα ορθογραφικά λάθη κάποιου;

Ναι, κάποιες φορές ίσως το κάνουν και για αυτό. Απλά σιγά σιγά ξεχνάς να γράφεις και παθαίνεις αυτή την αποξένωση.

Τέλος, παρατηρούμε μια προσπάθεια απλούστευσης της Ελληνικής Γλώσσας, λέγοντας «όπως και να το γράψεις είναι σωστό», για παράδειγμα την εταιρία αλλά και την εταιρεία. Δεν πρέπει να απλουστευτούν τα πάντα, αφού αυτή η απλούστευση είναι εις βάρος της ιστορίας της λέξης. Το εταιρεία γράφεται όπως το ανδρεία. Άρα, υπάρχει κάποιος λόγος που γράφεται έτσι. Αυτό, βέβαια, δεν είναι το κύριο ζήτημα. Αλλά είναι σημαντική η ενασχόληση με τη δομή της λέξης, και στη ρίζα της και στην κατάληξή της, είναι η καλύτερη γυμναστική του μυαλού. Όπως γυμνάζουμε το σώμα μας, ας γυμνάσουμε και το μυαλό μας. Μόνο για καλό θα είναι. Επομένως μην κάνουμε υποχωρήσεις σε αυτά τα πνευματικά διανοητικά ζητήματα, γιατί αυτά θα μας γυρίσουν ανάποδα, εναντίον μας. Εδώ υποχωρήσεις και ξεπουλήματα δε συγχωρούνται, αυτά θα τα πληρώσουμε ακριβά.

Παράδειγμα είναι οι Ιάπωνες ή οι Κινέζοι. Έχουν ένα πολύ δύσκολο σύστημα γραφής, αλλά έχουν το καλύτερο διεθνώς εκπαιδευτικό σύστημα, παρά τις δυσκολίες που έχουν, κι αυτό γιατί ασκούνται σε αυτά και έτσι μπορούν και ξεπερνούν τις δυσκολίες.

Ξαναλέω και επισημαίνω ότι δεν πρέπει να έχουμε αυτή τη σκέψη της υπεραπλούστευσης και ευκολίας στα πνευματικά ζητήματα, γιατί αυτό είναι αυτεπίστροφον.

 

-Τι περιμένουμε πλέον από εσάς; Κάποιο λεξικό ίσως;

Εννέα έχω βγάλει, φτάνει με την περιγραφή, νομίζω ότι αυτό έχει τελειώσει, γι’ αυτό πέρασα σε αυτό το βιβλίο που ήταν και ένα όνειρό μου, δηλαδή το να μπορέσω να δώσω μια γραμματική γραμμένη από την πρώτη έως την τελευταία σελίδα από εμένα. Μια γραμματική για το δάσκαλο, το μαθητή, το γονέα, για όλους, αυτό λοιπόν αξιώθηκα να το κάνω.

 

-Άρα μπορεί αυτό το βιβλίο να αντικαταστήσει τη γραμματική που δίδεται στα σχολεία;

Ναι, σίγουρα στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση μπορεί και πρέπει να πάει, όπως κυρίως πρέπει να το δουν οι δάσκαλοι, για να δουν πώς μπορούν να διδάξουν τη γλώσσα μας. Δεν είναι εύκολο, ένας άνθρωπος που αναλύει και μελετά τη γλώσσα τόσα χρόνια να έχει κάποια άλλη προσέγγιση, ε, αυτή, λοιπόν, ας την αξιοποιήσουν αν θέλουν.

 

Του Παναγιώτη Μπαμπαρούτση