Ρήτορες και πολιτικοί

Oι μεγάλοι ρήτορες σπάνια είναι και μεγάλοι πολιτικοί, παρατηρεί ο ιστορικός Beloch. O μεγάλος πολιτικός άνδρας Kωνσταντίνος Kαραμανλής senior, για παράδειγμα, δεν φημιζόταν για τη ρητορική του δεινότητα ούτε για την τέλεια άρθρωσή του. O πολιτικός λόγος του ήταν λιτός και ουσιαστικός, σε αντίθεση με ορισμένους λαλίστατους νεότερους που καταφέρνουν με τη ρητορική τους να δημιουργήσουν πραγματικότητα εικονική, ανάλογη με αυτήν του Αθηναίου Περικλή, όπως μαρτυρείται ανεκδοτολογικά από τον Πλούταρχο:

 «Οταν ο βασιλιάς της Σπάρτης Aρχίδαμος ρωτήθηκε ποιος από τους δυο, ο ίδιος ή ο Περικλής, είναι καλύτερος στην πάλη, απάντησε: "Αν εγώ παλεύοντας τον ρίξω κάτω, εκείνος αντιλέγοντας ότι δεν έπεσε, νικά και μεταπείθει μάλιστα τους θεατές"». Αρκετά τα πρόσφατα παραδείγματα αντιστροφής των γεγονότων, και μάλιστα από πολιτικούς πολύ κατώτερους του Περικλή.

Ενα ακόμη ανέκδοτο που παραθέτει ο Πλούταρχος αφορά τον Aλκιβιάδη. Eπιδιώκοντας ο λαοπλάνος αυτός ωραιοπαθής και εύπορος Aθηναίος στρατηγός να αποπροσανατολίσει τους συμπολίτες του από άλλες σοβαρότερες καταδικαστέες συμπεριφορές του, έκοψε την ουρά του θαυμαστού για το μέγεθος και την ομορφιά σκύλου του, που είχε μάλιστα αγοράσει πανάκριβα για 70 μνες. Oι φιλόζωοι Aθηναίοι οργίστηκαν με την αχαρακτήριστη αυτή πράξη του και άρχισαν να τον υβρίζουν, ενώ οι φίλοι του τον επέπληξαν απορημένοι. O ίδιος ικανοποιημένος και χαμογελαστός απάντησε: «Θέλω οι Aθηναίοι να λένε αυτά, για να μην πουν τίποτε άλλο χειρότερο για μένα». 

Παραδείγματα αποπροσανατολισμού της κοινής γνώμης από «αδέκαστους» πολιτικούς που μιλούν και περιαυτολογούν κουνώντας ενίοτε αναίσχυντα τον δείκτη της δεξιάς, αντί να μιλήσουν για την ταμπακιέρα, με στόχο να καλύψουν ατασθαλίες σοβαρές, δεν λείπουν βέβαια κι από τη σύγχρονη πολιτική πραγματικότητα. Στην κλασική Aθήνα επίσης, ευρέως διαδεδομένη και γνωστή κυρίως από τον Aριστοφάνη ήταν η αντίληψη ότι οι άρχοντες που διαχειρίζονταν δημόσια χρήματα, και μάλιστα οι άριστοι, έκλεβαν. Oυδέν καινόν, λοιπόν, υπό τον ήλιον! 

ΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ ΗΛΙΕ ΝΟΗΤΕ... 

Επίκαιρα και ουσιαστικά όσα αναφέρονται στο Κοράνι (Σούρα 2, εδάφιο 188): «Μη δωροδοκείτε τους δικαστές με σκοπό να καταστρέψετε την περιουσία του άλλου, εσείς το ξέρετε αυτό». Είναι προφανές ότι η πρακτική της δωροδοκίας μεταξύ των μωαμεθανών δεν ήταν ασύνηθες φαινόμενο. Ομολογώ ότι ντρέπομαι και να επαναλάβω εδώ τα όσα έλεγε για τους Αμερικανούς δικαστές, στα τέλη του 19ου αιώνα, ο Μαρκ Τουέιν, το κακό παιδί της αμερικανικής λογοτεχνίας, προσωπικότητα δημοφιλέστερη και από τον ίδιο τον Πρόεδρο Ρούσβελτ. Με το θάνατό του, το 1910, εξανεμίστηκε οριστικά και το πνεύμα αισιοδοξίας που χαρακτήριζε τον αιώνα, τις τελευταίες δεκαετίες του οποίου γέμισε με την εκκεντρική και εκρηκτική παρουσία του ο ασπροντυμένος Αμερικανός διανοητής. Η δυσπιστία για την αμεροληψία της δικαιοσύνης είχε πάρει διαστάσεις ανεξέλεγκτες. Ομολογώ, επ’ ευκαιρία, ότι δεν έχω υπόψη μου καταδίκες «εργολάβων» που ξεπάτωσαν αποδεδειγμένα αρχαιότητες με την μπουλντόζα (δεν είχαν δόλο φαίνεται και δεν ήξεραν ότι καταστρέφουν αρχαία!), δεν έχω αντιληφθεί να κλείνουν τα παράνομα λατομεία που κατακρεουργούν ανεμπόδιστα και ανενδοίαστα τα ευαίσθητα βουνά της χώρας, να κλείνουν οι αμαρτωλές χωματερές, να κατεδαφίζονται αυθαίρετα (εκτός από ορισμένες ταβέρνες στο Σχοινιά της Αττικής), να τιμωρούνται επιτέλους οι εκούσιοι ή ακούσιοι εμπρηστές των δασών μας. 

ΕΤΣΙ ΚΑΤΑΡΡΕΟΥΝ ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΕΣ 

Στα μέσα του 17ου αιώνα κόπηκε το τελευταίο δέντρο στο Νησί του Πάσχα. Ενα νησί που χαιρόταν κάποτε την ευλογία του πυκνού δάσους με μεγαλόπρεπα φοινικόδεντρα, έγινε ένα απέραντο χέρσο ηφαιστειακό χωράφι. Το χώμα άρχισε να διαβρώνεται και οι ψαράδες του νησιού δεν μπορούσαν πια να βγουν για ψάρεμα, γιατί δεν είχε απομείνει δέντρο για τα μονόξυλά τους. Χωρίς ξύλινους μοχλούς δεν μπορούσαν πια να στήνουν και τα πανύψηλα μεγαλιθικά αγάλματά τους, ορισμένα από τα οποία στέκονται ακόμη όρθια στην ερημιά ως τουριστικά απλώς αξιοθέατα. Μαζί με τα σύμβολα κατέρρευσαν ταχύτατα και οι αξίες της τότε κοινωνίας. Οταν πάτησαν το πόδι τους εκεί οι εξερευνητές τον 18ο αιώνα, οι κάτοικοι του Νησιού του Πάσχα είχαν αποδεκατιστεί. Η αύξηση του πληθυσμού και οι απερίσκεπτες επιλογές των κατοίκων οδήγησαν στην αποψίλωση των δασών, στη διάβρωση του εδάφους και την αργή αλλά αναπόφευκτη εξάντληση των φυσικών πόρων. Ετσι καταρρέουν οι κοινωνίες, σημειώνει ο Τζάρεντ Ντάιαμοντ στο βιβλίο του «Κατάρρευση» (Ρούσος Βρανάς, Εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ 27.1.2005, σελ. 59). 

Το παράδειγμα του Νησιού του Πάσχα φαντάζει μακρινό και δεν φαίνεται να συγκινεί και να προβληματίζει τους κατοίκους αυτής της χώρας -και γενικά του πλανήτη Γη-, και ιδιαίτερα του πολύπαθου και ευαίσθητου «λεκανοπεδίου» της Αττικής. Η κατάρρευση της κοινωνίας μας ωστόσο βρίσκεται επί θύρας. 

ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΕΥΘΥΝΕΣ ΚΑΙ ΕΥΚΟΛΑ ΑΛΛΟΘΙ 

Εν τω μεταξύ, παντού εμπρηστές διακρίνουν με περισσή ευκολία οι άρχοντες της τοπικής μας αυτοδιοίκησης: Πίσω από κάθε πυρκαγιά που ανάβει και μετατρέπει σε κάρβουνο βουνά και πεδιάδες κάθε καλοκαίρι, εκείνοι βλέπουν μόνο εμπρηστές. Δεν βλέπουν τα απανταχού παρόντα μπάζα, τα διάσπαρτα παντού και εύφλεκτα σκουπίδια, τα ανεξέλεγκτα νταμάρια, τις παράνομες χωματερές που σιγοκαίνε, τις αυθαίρετες οικοδομές, τα ξερά χόρτα, τα μπαζωμένα ρέματα, τα τοξικά απόβλητα, τα αυθαίρετα. Oι εμπρηστές είναι το άλλοθι, τους τα φορτώνουμε και ξεμπερδεύουμε με τη συνείδησή και τις ευθύνες μας. Δεν αρνούμαι ότι υπάρχουν εμπρηστές ψυχοπαθείς, καθώς και οικοπεδοφάγοι αδίστακτοι που εφορμούν σαν τα αρπακτικά στις καμένες εκτάσεις, τις οικοπεδοποιούν και τις οικειοποιούνται - με τη σύμπραξη και άλλων. Ομως το πρόβλημα δεν ξεκινά ούτε τελειώνει με αυτούς. Ξεκινά από την έλλειψη Δασολογίου και Κτηματολογίου, από την αδιαφορία των ταγών της Πολιτείας και των αρμόδιων φορέων και αιρετών ή διορισμένων αρχόντων. Ξεκινά από τους ίδιους τους πολίτες, που αγνοούνε την αξία του πρασίνου, αδιαφορούνε για το περιβάλλον, χαρακτηρίζοντας τους οικολόγους «γραφικούς» και τους αρχαιολόγους «τροχοπέδη στην ανάπτυξη».  

Μικροί και μεγάλοι κλέφτες 

Σύνηθες είναι στον πολιτικό μας βίο και το φαινόμενο να οδηγούνται με χειροπέδες στη φυλακή (έστω προσωρινά) μικρο-απατεώνες ενώ διαφεύγουν επιτηδείως οι μεγάλοι. Λίαν επίκαιρο επομένως το παρακάτω ανέκδοτο (Διογ. Λαέρτιος 4, 45): Οταν ο κυνικός φιλόσοφος Διογένης είδε κάποτε τους ιερομνήμονες να οδηγούν στη φυλακή έναν από τους ταμίες των ιερών χρημάτων της Aκρόπολης, επειδή είχε υπεξαιρέσει μια χρυσή φιάλη, δήλωσε: «Oι μεγάλοι κλέφτες φυλακίζουν τον μικρό κλέφτη». Είναι πραγματικά εκπληκτικές οι αναλογίες με το σήμερα, τίποτε δεν έχει αλλάξει!