Πολιτισμός και προστασία

Τα υλικά κατάλοιπα του ανθρώπινου παρελθόντος, προϊστορικού, κλασικού, βυζαντινού και νεότερου, που συγκροτούν μεγάλο μέρος της έννοιας Πολιτισμός, δεν έχουν δυστυχώς φωνή να κραυγάσουν «Βοήθεια! Είμαστε ευαίσθητα αγαθά, μη μας εγκαταλείπετε έρμαια της τύχης, στο έλεος των καιρικών συνθηκών, της άγριας βλάστησης, της διαβρωτικής δράσης του νερού και των σεισμών, των αδίστακτων εργολάβων. Συμμαζέψτε τα διάσπαρτα μέλη μας και ανασυγκροτήστε μας!».

 Τα πολιτιστικά αγαθά εναποθέτουν τις ελπίδες τους στον σύγχρονο άνθρωπο για να τα σώσει. Να τους δώσει τη δυνατότητα να ξαναδούν το φως του ήλιου με σύγχρονες ανασκαφικές μεθόδους, να τα συντηρήσει, να τα αναδείξει με σύγχρονες επίσης μεθόδους στερέωσης, αποκατάστασης και αναστήλωσης, να τους εξασφαλίσει τις συνθήκες, ώστε να ζήσουν ευπρεπώς με μια δεύτερη, έστω φθαρμένη και ενίοτε βαριά τραυματισμένη μορφή, σε ένα σύγχρονο περιβάλλον, αστικό ή αγροτικό.

Ετσι μόνο θα μπορέσουν να συνεχίσουν να παίζουν εσαεί τον ρόλο τους στον σύγχρονο κόσμο, ως βασικά στοιχεία διαμόρφωσης της εθνικής μας ταυτότητας και κοινωνικής συνοχής - αλλά και ως στοιχεία καθορισμού της ενιαίας ταυτότητας του Ευρωπαίου πολίτη, ο οποίος μοιράζεται μαζί μας την ίδια κατ’ ουσίαν πολιτιστική κληρονομιά. Διερωτώνται ωστόσο οι αρχαιότητες και διερωτώμαι και εγώ μαζί τους: Ποιος τάχα είναι ο κατάλληλος άνθρωπος, ο κατάλληλος φορέας, που καλείται να τις προστατεύσει και να τους προσφέρει, όπως υπογραμμίσαμε, την ευκαιρία μιας δεύτερης ζωής στον σύγχρονο κόσμο; Ο αρμόδιος κρατικός φορέας, είναι η εύλογη απάντηση, οι μάχιμες μονάδες που εδρεύουν στους κατά τόπου νομούς και εποπτεύονται από τις κεντρικές υπηρεσίες του υπουργείου Πολιτισμού σήμερα, του υπουργείου Προεδρίας ή του υπουργείου Παιδείας παλαιότερα. Αλλωστε, σύμφωνα με το Σύνταγμα (άρθρο 24) «Η προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος αποτελεί υποχρέωση του κράτους... Tα μνημεία, οι παραδοσιακές περιοχές και τα παραδοσιακά στοιχεία προστατεύονται από το κράτος». Mε την προϋπόθεση, βέβαια, ότι ο κρατικός φορέας προστασίας των αρχαιοτήτων, ένας από τους εγκυρότερους ομολογουμένως και παλαιότερους της ελληνικής πολιτείας, είναι επαρκώς εξοπλισμένος και ισόρροπα στελεχωμένος, ώστε με όπλα του τα ικανά και διακεκριμένα στελέχη του, καθώς επίσης την εμπιστοσύνη, την αμέριστη συμπαράσταση και την ηθική και οικονομική ενίσχυση της Πολιτείας και μια λιτή (σε διατύπωση) και σαφή νομοθεσία, να επιδίδεται απρόσκοπτα στο έργο του. 

Η ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ 

Καλώς εχόντων των πραγμάτων, δεν θα έπρεπε να ακούγονται διαμαρτυρίες από τη μεριά των αρχαιοτήτων για αδιαφορία και εγκατάλειψη, για κακομεταχείριση και βάναυση συμπεριφορά από κατοίκους αυτής της χώρας, ακόμη και για απειλές ενάντια στην ίδια τους την ύπαρξη -που συχνά δυστυχώς γίνονται πράξη- για βίαια απόσπασή τους από το χώμα με παράνομες εκσκαφές, για σκόπιμο τεμαχισμό τους, για λαθραία εξαγωγή και πώλησή τους στα σκλαβοπάζαρα του εξωτερικού. 

Κι όμως, οι διαμαρτυρίες είναι γεγονός. Η πραγματικότητα που βιώνουν καθημερινά τα κατάλοιπα της πολιτιστικής μας κληρονομιάς δικαιολογούν απόλυτα τις κραυγές αγωνίας, που μεταδίδονται συνήθως διά στόματος ευαισθητοποιημένων πολιτών. 

 «ΟΥ ΜΠΛΕΞΕΙΣ» 

Γιατί, αλήθεια, η πλειονότητα των συμπολιτών μας έχουν φτάσει στο σημείο να μην αγαπούν τις αρχαιότητες, να τις αντιμετωπίζουν εκ προοιμίου ως τροχοπέδη της ανάπτυξης, να τρομοκρατούνται και μόνο στην ιδέα ότι θα εμπλακούν στα “γρανάζια της αρχαιολογικής γραφειοκρατίας”, θα ταλαιπωρηθούν μήνες και χρόνια με καθυστερήσεις ή ατελέσφορες διαδικασίες, σε περίπτωση που αποκαλυφθούν αρχαιότητες στο χωράφι ή το οικόπεδό τους και δεν προλάβει λάθρα ή νύκτωρ να τις εξαφανίσει ο εργολάβος ή να τις φυγαδεύσει προς άγνωστη κατεύθυνση; 

Είναι γεγονός ότι η υπόθεση της προστασίας των αρχαιοτήτων νοσεί βαρύτατα. Προβάλλει επομένως επιτακτική η ανάγκη λήψης άμεσων μέτρων βελτίωσης της κατάστασης και σταδιακής θεραπείας χρόνιων νοσημάτων δυσλειτουργίας.

 ΕΠΕΝΔΥΟΝΤΑΣ ΣΤΗΝ ΑΝΟΙΞΗ... 

H Πολιτεία (η εκάστοτε δηλαδή κυβέρνηση) οφείλει να αντιληφθεί ότι η πολιτιστική πολιτική και η προστασία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς έχει κόστος. Κόστος που βαρύνει αποκλειστικά την ίδια. Εχει υποχρέωση να ενισχύσει με κάθε τρόπο τον δικό της φορέα προστασίας, να τον αξιοποιήσει, να του δώσει δηλαδή τη δυνατότητα να συνεχίσει να εκτελεί αξιοπρεπώς και ανεπηρέαστα το έργο του με εφόδια τα διοικητικά και επιστημονικά προσόντα. Ηρθε η ώρα να επενδύσουμε ως κράτος σε μη ρυπογόνες δραστηριότητες, κατά κύριο λόγο στον Πολιτισμό. Εναν αναπτυξιακό τομέα που αποδίδει αποδεδειγμένα καρπούς, τομέα όπου η χώρα μας διακρίνεται και μπορεί να μεγαλουργήσει, πιστεύω, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για μια Ανοιξη - όχι απλώς οικονομική, αλλά πολιτιστική και πνευματική. 

ΠΡΩΤΟ ΤΗ ΤΑΞΕΙ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ 

O Πολιτισμός, όπως η Yγεία, η Παιδεία, η Αμυνα, είναι εθνικό θέμα πρώτης προτεραιότητας. Το υπουργείο Πολιτισμού πρέπει να αναδειχτεί σε πρώτο τη τάξει. Να στελεχωθεί και να εξοπλιστεί με σύγχρονα μέσα, να αποκτήσει συγκεκριμένο και υπολογίσιμο ετήσιο προϋπολογισμό ώστε να ασκεί αποτελεσματικά το λειτούργημα της προστασίας και της ανάδειξης των μνημείων, και παράλληλα να ασχολείται με την πάταξη της αρχαιοκαπηλίας in situ, στο χώρο δηλαδή που διαπράττεται το αδίκημα, στο χωράφι και το οικόπεδο. Τα υλικά κατάλοιπα του ανθρώπινου παρελθόντος έχουν καταστεί αντικείμενα ευρείας συναλλαγής παγκοσμίως - και στις διεθνείς παράνομες διακινήσεις, έρχονται αμέσως μετά την εμπορία των όπλων και των ναρκωτικών. Δυστυχώς η πλειονότητα των πολιτών συνεχίζει να εκτιμά το αρχαίο ανάλογα με τη χρηματική του αξία, δεν το αντιλαμβάνεται ως κοινό πολιτιστικό αγαθό.

Ενας οδηγός για τον λαβύρινθο... 

Η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, των ιστορικών τόπων, των αρχαιολογικών χώρων και των μνημείων γενικώς, μπορεί να συμβαδίζει με την αναψυχή, την αισθητική αγωγή και την ευαισθητοποίηση των πολιτών. Αλλωστε, επικρατεί τα τελευταία χρόνια η αντίληψη μιας νέας σχέσης μνημείου και κοινού. Θα ήταν, κατά τη γνώμη μου, χρήσιμο να συνταχθεί ένας οδηγός που να διευκολύνει τον ενδιαφερόμενο να βρει το δρόμο του μέσα από το λαβύρινθο των κανονισμών που διέπουν την προστασία των αρχαιολογικών χώρων, των ιστορικών κτηρίων, των οικιστικών συνόλων, των λατρευτικών χώρων, μνημείων και αντικειμένων, των ναυαγίων και των αρχείων.