Το μεγαλύτερο τμήμα του κυκλικού οικοδομήματος καλύπτεται από τη θεμελίωση της αψίδας και το νότιο κλίτος της εκκλησίας, και απαιτείται πληρέστερη αποκάλυψή του πριν επιχειρήσει κανείς ερμηνεία της λειτουργίας του και απόδοσή του στη λατρεία συγκεκριμένης θεότητας. Η αρχιτεκτονική μορφή του οικοδομήματος παραπέμπει πάντως στον κυκλικό περίπτερο ναό της Αφροδίτης στην Κνίδο, μέσα στον οποίο βρισκόταν το φημισμένο λατρευτικό άγαλμα της θεάς του έρωτα, έργο του μεγάλου γλύπτη Πραξιτέλη. Ιερό της Αφροδίτης είδε ο Παυσανίας στην αγορά της Μεσσήνης.
Το σύνολο του ελληνιστικού συγκροτήματος με το δωρικό κυκλικό οικοδόμημα, που περιβάλλεται από έναν δεύτερο ευρύτερο κύκλο του 2ου αιώνα μ.Χ., παρουσιάζει αδιαμφισβήτητες ομοιότητες με το αρχιτεκτονικό συγκρότημα της έπαυλης του αυτοκράτορα Αδριανού στο Τίβολι. Η έπαυλη του φιλέλληνα αυτοκράτορα περιλαμβάνει έναν κυκλικό δωρικό ναό, ο οποίος στέγαζε αντίγραφο του αγάλματος της Κνιδίας Αφροδίτης.
Γύρω από τον στυλοβάτη του κυκλικού ναού κάτω από την εκκλησία, βρίσκεται δεύτερος κύκλος, κατασκευασμένος στα ρωμαϊκά χρόνια με λίθινες πλάκες. Σε επαφή με την εξωτερική πλευρά των πλακών του δεύτερου αυτού κύκλου, υπάρχει ψηφιδωτή πολυπρόσωπη παράσταση του 2ου αιώνα μ.Χ., η οποία αναπτύσσεται περιμετρικά μέσα σε πλαίσιο πλωχμού (=μοτίβου πλεξούδας).
Οι μορφές της ψηφιδωτής παράστασης είναι ελαφρώς μεγαλύτερες από το φυσικό και φιλοτεχνημένες με πολύχρωμες σπαστές λίθινες ψηφίδες, καθώς και ορισμένες γυάλινες.
Ο ΑΤΤΙΚΟΣ ΚΑΙ Η ΜΕΣΣΗΝΙΑ
Τα ονόματα των μορφών δηλώνονται με επιγραφές από μελανές ψηφίδες. Σώζεται πλήρως το όνομα ΑΤΤΙΚΟΣ δεξιά και αριστερά από το κεφάλι μιας ανδρικής μορφής που κρατά κοντή ράβδο στο δεξί χέρι και κινείται ζωηρά προς τα αριστερά.
Φοράει εξωμίδα, ένα ένδυμα γνωστό και ως ετερομάσχαλος χιτώνας, ο οποίος στην αρχαία εικονογραφία χαρακτηρίζει συνήθως ανθρώπους του μόχθου, κυρίως δούλους και αγωγιάτες.
Στα αριστερά του Αττικού εικονίζεται αποσπασματικά σωζόμενη γυναικεία μορφή, με πλούσια πολύχρωμα ενδύματα και με ένα ποτήρι κοινωνίας στο χέρι, η οποία επιγράφεται ΜΕΣΣΗΝΙΑ -γυναίκα, δηλαδή, της πόλης Μεσσήνης- ενώ αριστερότερα της γυναίκας εικονίζονται και άλλες μορφές, σε κάκιστη δυστυχώς κατάσταση διατήρησης. Ο αγωγιάτης Αττικός κρατά στο αριστερό του χέρι καπίστρι με το οποίο σέρνει έναν όνο, ένα γάιδαρο που φέρει περίτεχνο σαμάρι φορτωμένο με ασαφή αντικείμενα.
Στα δεξιά της μορφής του Αττικού και του φορτωμένου όνου εμφανίζεται μια δεύτερη μορφή νεαρού δούλου αγωγιάτη, ο οποίος φέρει το όνομα Ζώσιμος και οδηγεί έναν δεύτερο γάιδαρο, από τον οποίο διατηρούνται ελάχιστα ίχνη (Εικ. 1).
Η ερμηνεία της ψηφοθετημένης παράστασης με τις μορφές της Μεσσήνιας γυναίκας, του αγωγιάτη Αττικού και του δεύτερου αγωγιάτη Ζώσιμου, αποτελεί μοναδική απεικόνιση μιας χαμένης κωμωδίας του Μενάνδρου, η οποία έφερε τον τίτλο «Μεσσηνία» ή «Ανατεθειμένη», σύμφωνα με μεταγενέστερες φιλολογικές μαρτυρίες που διασώζουν και μια σύντομη περίληψη της υπόθεσης.
Η ΤΟΛΜΗΡΗ ΗΡΩΙΔΑ ΚΑΙ ΤΑ ΥΠΟΛΟΙΠΑ ΠΡΟΣΩΠΑ
Οι παραστάσεις στην ψηφιδωτή παράσταση που περιβάλλει το κυκλικό οικοδόμημα συνοδεύονται από επιγραφές αναφερόμενες σε μέρη των κωμωδιών και σε πρόσωπα της υπόθεσης, τα οποία και απεικονίζονται: Μένανδρος: Πλοκίου μέ(ρος) β', Μοσσχίων, Λάχης, Κρωβύλη, Σιμμίας, Σωκράτης, Κέβης, Θάλεια, Σαμίας μέ(ρος) γ', Μάγειρος, Δημέας, Χρυσίς, Συναριστωσών μέ(ρος) α', Φιλαινίς, Πλαγγών, Πυθιάς, Επιτρεπόντων μέ(ρος) β', Θεοφορουμένης μ(έρος) β', Λυσίας, Παρμένων, Κλεινίας, Ενχειριδίου μέρος δ', Στράτων, Κέρδων, Δέρσιππος, Μεσσηνίας μέ(ρος) ε', Σύρος, Χαρείνος, Τίβιος (Εικ. 2).
Η χαμένη κωμωδία «Μεσσηνία» αναφέρεται στις πηγές και ως «Ανατεθειμένη», όπως σημειώσαμε παραπάνω. Τα πρώτα μέρη της κωμωδίας ήταν αφιερωμένα σε μια Μεσσήνια κόρη, η οποία ενώ είχε καλλιεργήσει αρχικά βάσιμες ελπίδες στον εραστή της ότι θα τον παντρευτεί, λίγο αργότερα αθέτησε την υπόσχεσή της για άγνωστους λόγους.
Ιδιαίτερα τολμηρό και απελευθερωμένο κορίτσι για την εποχή του, νομίζω.
ΠΡΟΤΥΠΟ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΡΩΜΑΙΟΥΣ
Σε ένα ψηφιδωτό δάπεδο που κάλυπτε το δωμάτιο συμποσίων της λεγόμενης «Οικίας Μενάνδρου» στη Λέσβο, μιας πλούσια διακοσμημένης οικίας του ύστερου 3ου αιώνα. μ.Χ., εικονίζονται ο ποιητής Μένανδρος, η Μούσα Θάλεια με κωμική προσωπίδα και ράβδο, καθώς και σκηνές από επτά κωμωδίες του μεγάλου Αθηναίου κωμωδοποιού Μενάνδρου, εκπροσώπου της λεγόμενης Νέας Κωμωδίας, ο οποίος είχε συγγράψει δεκάδες δημοφιλείς κωμωδίες που ανέβαιναν συχνά στα θέατρα του ελληνόφωνου κόσμου των ελληνιστικών χρόνων.
Οι κωμωδίες του Μενάνδρου στάθηκαν πρότυπο για τις κωμωδίες των Ρωμαίων ηθοποιών και συγγραφέων, του Τίτου Μάκκιου Πλαύτου (254-184 π.Χ.), ο οποίος διασκεύαζε κωμωδίες του Μενάνδρου, και του Μάρκου Τερέντιου Βάρρωνα (186-159 π.Χ.;), ο οποίος μεταξύ άλλων έγραψε και κωμωδία με τίτλο «Ανδρία», δηλαδή το κορίτσι από την Ανδρο, ανάλογη με τη «Μεσσηνία», το κορίτσι από τη Μεσσήνη.
Φοράει εξωμίδα, ένα ένδυμα γνωστό και ως ετερομάσχαλος χιτώνας, ο οποίος στην αρχαία εικονογραφία χαρακτηρίζει συνήθως ανθρώπους του μόχθου, κυρίως δούλους και αγωγιάτες.
Στα αριστερά του Αττικού εικονίζεται αποσπασματικά σωζόμενη γυναικεία μορφή, με πλούσια πολύχρωμα ενδύματα και με ένα ποτήρι κοινωνίας στο χέρι, η οποία επιγράφεται ΜΕΣΣΗΝΙΑ -γυναίκα, δηλαδή, της πόλης Μεσσήνης- ενώ αριστερότερα της γυναίκας εικονίζονται και άλλες μορφές, σε κάκιστη δυστυχώς κατάσταση διατήρησης. Ο αγωγιάτης Αττικός κρατά στο αριστερό του χέρι καπίστρι με το οποίο σέρνει έναν όνο, ένα γάιδαρο που φέρει περίτεχνο σαμάρι φορτωμένο με ασαφή αντικείμενα.
Στα δεξιά της μορφής του Αττικού και του φορτωμένου όνου εμφανίζεται μια δεύτερη μορφή νεαρού δούλου αγωγιάτη, ο οποίος φέρει το όνομα Ζώσιμος και οδηγεί έναν δεύτερο γάιδαρο, από τον οποίο διατηρούνται ελάχιστα ίχνη (Εικ. 1).
Η ερμηνεία της ψηφοθετημένης παράστασης με τις μορφές της Μεσσήνιας γυναίκας, του αγωγιάτη Αττικού και του δεύτερου αγωγιάτη Ζώσιμου, αποτελεί μοναδική απεικόνιση μιας χαμένης κωμωδίας του Μενάνδρου, η οποία έφερε τον τίτλο «Μεσσηνία» ή «Ανατεθειμένη», σύμφωνα με μεταγενέστερες φιλολογικές μαρτυρίες που διασώζουν και μια σύντομη περίληψη της υπόθεσης.
Οι παραστάσεις στην ψηφιδωτή παράσταση που περιβάλλει το κυκλικό οικοδόμημα συνοδεύονται από επιγραφές αναφερόμενες σε μέρη των κωμωδιών και σε πρόσωπα της υπόθεσης, τα οποία και απεικονίζονται: Μένανδρος: Πλοκίου μέ(ρος) β', Μοσσχίων, Λάχης, Κρωβύλη, Σιμμίας, Σωκράτης, Κέβης, Θάλεια, Σαμίας μέ(ρος) γ', Μάγειρος, Δημέας, Χρυσίς, Συναριστωσών μέ(ρος) α', Φιλαινίς, Πλαγγών, Πυθιάς, Επιτρεπόντων μέ(ρος) β', Θεοφορουμένης μ(έρος) β', Λυσίας, Παρμένων, Κλεινίας, Ενχειριδίου μέρος δ', Στράτων, Κέρδων, Δέρσιππος, Μεσσηνίας μέ(ρος) ε', Σύρος, Χαρείνος, Τίβιος (Εικ. 2).
Η χαμένη κωμωδία «Μεσσηνία» αναφέρεται στις πηγές και ως «Ανατεθειμένη», όπως σημειώσαμε παραπάνω. Τα πρώτα μέρη της κωμωδίας ήταν αφιερωμένα σε μια Μεσσήνια κόρη, η οποία ενώ είχε καλλιεργήσει αρχικά βάσιμες ελπίδες στον εραστή της ότι θα τον παντρευτεί, λίγο αργότερα αθέτησε την υπόσχεσή της για άγνωστους λόγους.
Ιδιαίτερα τολμηρό και απελευθερωμένο κορίτσι για την εποχή του, νομίζω.
ΠΡΟΤΥΠΟ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΡΩΜΑΙΟΥΣ
Σε ένα ψηφιδωτό δάπεδο που κάλυπτε το δωμάτιο συμποσίων της λεγόμενης «Οικίας Μενάνδρου» στη Λέσβο, μιας πλούσια διακοσμημένης οικίας του ύστερου 3ου αιώνα. μ.Χ., εικονίζονται ο ποιητής Μένανδρος, η Μούσα Θάλεια με κωμική προσωπίδα και ράβδο, καθώς και σκηνές από επτά κωμωδίες του μεγάλου Αθηναίου κωμωδοποιού Μενάνδρου, εκπροσώπου της λεγόμενης Νέας Κωμωδίας, ο οποίος είχε συγγράψει δεκάδες δημοφιλείς κωμωδίες που ανέβαιναν συχνά στα θέατρα του ελληνόφωνου κόσμου των ελληνιστικών χρόνων.
Οι κωμωδίες του Μενάνδρου στάθηκαν πρότυπο για τις κωμωδίες των Ρωμαίων ηθοποιών και συγγραφέων, του Τίτου Μάκκιου Πλαύτου (254-184 π.Χ.), ο οποίος διασκεύαζε κωμωδίες του Μενάνδρου, και του Μάρκου Τερέντιου Βάρρωνα (186-159 π.Χ.;), ο οποίος μεταξύ άλλων έγραψε και κωμωδία με τίτλο «Ανδρία», δηλαδή το κορίτσι από την Ανδρο, ανάλογη με τη «Μεσσηνία», το κορίτσι από τη Μεσσήνη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου