Συνέντευξη στη Γιούλα Σαρδέλη
- Ποιο πιστεύετε ότι ήταν το χαρακτηριστικό που κατάφερε να κρατήσει τον εκδοτικό οίκο σε τόσο υψηλό επίπεδο όλα αυτά τα χρόνια;
(Απαντά η Ευαγγελία Γιαννέλου, υπεύθυνη εκδόσεων επί 25 χρόνια στον εκδοτικό οίκο): Σε κάθε εκδοτική προσπάθεια βάζουμε υψηλά τον πήχη. Η ποιότητα των εκδόσεων, που εξασφαλίζει συνέπεια και σεβασμό στον αναγνώστη, παραμένει καίριος στόχος. Ο Οίκος Δ.Ν. Παπαδήμα, με αίσθημα ευθύνης και με τη συνεργασία διακεκριμένων επιστημόνων και πανεπιστημιακών δασκάλων, προσφέρει όλα αυτά τα χρόνια, στον εκπαιδευτικό, τον φοιτητή, τον ερευνητή, αλλά και σε κάθε βιβλιόφιλο αξιόλογα έργα, Ελλήνων και ξένων συγγραφέων, συμβάλλοντας με αυτόν τον τρόπο στην προβολή και διάδοση των κλασικών σπουδών και του ελληνικού πολιτισμού.
Τόσο για την επιμέλεια όσο και για τη μετάφραση των (ξένων) κειμένων ο εκδοτικός οίκος επέλεγε να συνεργαστεί με καταξιωμένους επιστήμονες, φιλολόγους, αρχαιολόγους, βυζαντινολόγους, ανάλογα με τον τομέα ειδίκευσης του κάθε υπό έκδοση κειμένου, με στόχο το αρτιότερο δυνατό αποτέλεσμα για την έκδοση.
Λόγω αυτού ακριβώς του υψηλού επιπέδου εκδόσεων και οι πανεπιστημιακοί, από την πλευρά τους, επεδίωκαν να συνεργαστούν με τον Παπαδήμα προκειμένου είτε να εντάξει έργα τους στις εκδόσεις του είτε να αναλάβει το δύσκολο έργο της δημοσίευσης εγχειριδίων και της μετάφρασης έγκριτων ξενόγλωσσων βιβλίων, μεγάλων εκδοτικών οίκων του εξωτερικού. Πολλά από τα έργα που ο οίκος Παπαδήμα έχει εκδώσει αποτελούν ορόσημα. Πρόκειται για έργα αναφοράς με διαχρονική αξία, δηλαδή μπορούν να αναφέρονται σε αυτά κατά τη μελέτη τους οι σύγχρονοι αλλά και οι μελλοντικοί μελετητές της αρχαίας γραμματείας.
- Θυμάστε τα σημαντικότερα από αυτά;
Για παράδειγμα, είναι το «Σύγχρονο Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας» του Franco Montanari (2013) ή η «Σύνταξη της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας» του Ed. Schwyzer (2015), η «Συγκριτική Γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής και της Λατινικής» του Α. Sihler (2012), το τρίτομο έργο Diels - Kranz «Οι Προσωκρατικοί Φιλόσοφοι» (2011), καθώς και η «Εισαγωγή στην αρχαιογνωσία» (δύο τόμοι, ο πρώτος για την Αρχαία Ελλάδα και ο δεύτερος για τη Ρώμη (2014).
Πολύ σημαντικές εκδόσεις είναι επίσης η «Βυζαντινή Τέχνη» του Delvoye (2014) και η «Ιστορία της Παιδαγωγικής» του Al. Reble. Εκδοτικό επίτευγμα ήταν ασφαλώς ήδη από τη δεκαετία του 70 η αναπαραγωγή - ανατύπωση των κλασικών κειμένων της αρχαίας ελληνικής και λατινικής γραμματείας, τα οποία εξέδιδε στη Λειψία ο εκδοτικός οίκος «Teubner».
Ο Παπαδήμας ήταν ο πρώτος εκδοτικός οίκος που έφερε στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό τα πρωτότυπα κλασικά κείμενα με πλούσιο κριτικό υπόμνημα, που μέχρι τότε ήταν δυσεύρετα στην αγορά και ακριβά. Μέχρι σήμερα έχουμε εκδώσει περί τους 120 τόμους της πολύτομης σειράς Teubner «Αρχαίοι Ελληνες και Λατίνοι Συγγραφείς».
- Τι άνθρωπος ήταν, ποια ήταν τα ενδιαφέροντά του, πώς ήταν ως χαρακτήρας/συνεργάτης;
Ηταν πραγματικά ένας πολύ ενδιαφέρων και χαρισματικός άνθρωπος. Η συναναστροφή και η συνεργασία μαζί του, ακόμη και στις πιο δύσκολες στιγμές την ώρα της δουλειάς, ήταν ιδιαίτερη εμπειρία – και θεωρώ τον εαυτό μου πολύ τυχερό, γιατί είχα την ευκαιρία να τον γνωρίσω το 1995 και να δουλεύω στον Οίκο Παπαδήμα επί 25 χρόνια.
Ως χαρακτήρας ήταν ευγενής, ακέραιος, σεμνός και πολύ εργατικός. Ηταν άνθρωπος ευφυής με πολλά ενδιαφέροντα, αγαπούσε τη φύση, τα ταξίδια, την πατρίδα του, την οικογένειά του και τους φίλους του. Είχε επίσης έντονη επαγγελματική και κοινωνική δραστηριότητα και προσφορά. Σταθερός στις απόψεις του, ποτέ όμως φανατικός, με σεβασμό στον συνομιλητή του και στη διαφορετική άποψη. Διορατικός και αποφασιστικός, πάντοτε άκουγε τους ειδικούς και τους συνεργάτες του και προχωρούσε με προσεκτικά βήματα στην εκπλήρωση των στόχων που έβαζε. Σε δύσκολες στιγμές είχε την ικανότητα να δίνει λύση στα προβλήματα αποφεύγοντας εντάσεις και ρήξεις. Πάνω απ’ όλα βέβαια ήταν αφοσιωμένος στο βιβλίο και ταυτισμένος με το βιβλιοπωλείο του. Και εδώ πρέπει να τονίσουμε ότι εξίσου σημαντικό ρόλο με τον εκδοτικό οίκο έπαιζε και το βιβλιοπωλείο. Ο ίδιος θεωρούσε τη δουλειά του βιβλιοπώλη εξαιρετικά σημαντική (πολλές φορές, θυμάμαι, όταν του έδιναν συγχαρητήρια για το σπουδαίο εκδοτικό του έργο, απαντούσε «εγώ είμαι απλώς ένας βιβλιοπώλης»), γιατί τα βιβλιοπωλεία είναι ο χώρος που θα επισκεφθεί ο βιβλιόφιλος, ο φοιτητής, ο ερευνητής, θα ενημερωθεί για τις εκδόσεις, θα ξεφυλλίσει βιβλία, είτε αγοράσει είτε όχι.
- Ηταν και μια άλλη εποχή τότε, όπου ο κόσμος είχε άμεση ανάγκη, άμεση σχέση με το βιβλιοπωλείο.
Γι’ αυτό και φρόντιζε να διατηρεί ένα ενημερωμένο βιβλιοπωλείο στο οποίο θα προβάλλονται, εκτός από τα βιβλία των Εκδόσεων Παπαδήμα, βιβλία φιλολογικά, ιστορικά, φιλοσοφίας, παιδαγωγικής κ.λπ. όλων των εκδοτών, ιδρυμάτων, καθώς και ξένων εκδοτικών οίκων, όπως οι σειρές κειμένων Αρχαίων Ελλήνων και Λατίνων Συγγραφέων των Εκδόσεων Harvard University Press, Οξφόρδης και W.De Gruyter. Οι φιλόλογοι (σε εποχές που δεν υπήρχε το διαδίκτυο) έπαιρναν τηλέφωνο, από όλη την Ελλάδα, για να μάθουν τι νεότερο είχε εκδώσει ο εκδοτικός οίκος ή ακόμα για να πληροφορηθούν γενικότερα για τις νέες φιλολογικές εκδόσεις. Το Βιβλιοπωλείο Παπαδήμα, όπως και άλλα βιβλιοπωλεία, ήταν και τόπος συνάντησης βιβλιόφιλων και πνευματικών ανθρώπων. Το αγαπούσε λοιπόν, γιατί ήταν ένας ζωντανός χώρος συναναστροφής και επικοινωνίας φίλων αλλά και περαστικών. Ο ίδιος απολάμβανε τις συζητήσεις μαζί τους. Ιδιαίτερα όμως χαιρόταν τις μέρες που οι φοιτητές έρχονταν για να πάρουν τα συγγράμματά τους. Του άρεσε να βλέπει νέους στα βιβλιοπωλεία. Να τους συμβουλεύει αλλά και να τους ακούει για να μαθαίνει πώς αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα η νέα γενιά. Οπως πολλές φορές έλεγε, «εμείς ζήσαμε αλλιώς … ίσως οι νέοι ξέρουν καλύτερα…». Παλαιοί φοιτητές των φιλοσοφικών σχολών, κάποιοι από αυτούς καθηγητές πλέον, τον θυμούνται από τα φοιτητικά τους χρόνια, πρόθυμο να τους εξυπηρετήσει, να τους μιλήσει για το βιβλίο, για την αξία της μόρφωσης … Αυτός ήταν και ο λόγος που εκδοτικός οίκος και βιβλιοπωλείο βρίσκονταν στον ίδιο χώρο. Ο ίδιος δεν ήθελε να είναι αποκομμένος μέσα σε ένα γραφείο. Ηθελε να είναι παρών, να εργάζεται, να ενημερώνεται, να συμμετέχει και να φροντίζει για τα πάντα.
- Υπάρχουν πολλά στοιχεία στο βιβλίο «Το Οδοιπορικό ενός εκδότη» που τον αφορά. Ποιες όμως πιστεύετε εσείς ότι ήταν οι πιο σημαντικές στιγμές της ζωής του;
Ο μεγαλύτερος αδελφός του Βασίλης ήταν ένας από τους 200 πατριώτες αγωνιστές που εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς την Πρωτομαγιά του 1944 στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής. Το γεγονός αυτό και ο θάνατος της μητέρας του από εγκεφαλικό, μέσα σε 40 ημέρες αφότου έμαθε για την εκτέλεση του γιου της Βασίλη, σημάδεψαν τον ίδιο, όπως και τα υπόλοιπα αδέλφια του... Από τα ευχάριστα της ζωής του ήταν το άνοιγμα του δικού του βιβλιοπωλείου το 1960, αφού είχε εργαστεί για 8 χρόνια ως υπάλληλος στο παλαιοβιβλιοπωλείο του γαμπρού του Νότη Καραβία. Σημαντικές στιγμές επίσης ήταν κάθε φορά που ένα βιβλίο των εκδόσεων κυκλοφορούσε μετά από πολλή εργασία και κόπο… Θυμάμαι την ικανοποίηση και τη χαρά του όταν το κρατούσε στα χέρια του.
- Υπάρχουν κάποια πράγματα που ήθελε να κάνει ο Παπαδήμας και ίσως δεν πρόλαβε;
Στόχοι ίσως που άφησε ανεκπλήρωτους; Ο Δημήτρης Παπαδήμας εργάστηκε με όλες του τις δυνάμεις και με γενναιοδωρία για την προώθηση των κλασικών γραμμάτων και του ελληνικού πολιτισμού, με εκδόσεις ποιότητας στους τομείς αυτούς. Ανέλαβε μάλιστα πολυδάπανες εκδόσεις, σε βαθμό που ένας ιδιώτης επιχειρηματίας δύσκολα αναλαμβάνει. Στόχος και ελπίδα του ήταν να συνεχιστεί το έργο του με την ίδρυση ενός Ιδρύματος Ανθρωπιστικών Σπουδών, με σκοπό τη στήριξη νέων ανθρώπων με έφεση για μόρφωση. Δυστυχώς η επιθυμία του αυτή έμεινε ανεκπλήρωτη λόγω της γραφειοκρατίας, που επέβαλε χρονοβόρες διαδικασίες.
- Πώς είναι να αναλαμβάνεις το «τιμόνι» ενός τόσο σημαντικού εκδοτικού οίκου; Πώς αντεπεξέρχεται κανείς σε αυτή τη μεγάλη ευθύνη;
(Απαντά η ψυχολόγος Χριστίνα Μουτσοπούλου, κόρη της Τζίνας Παπαδήμα, ανιψιάς του Δημήτρη Παπαδήμα): Η οικογένειά μου με όρισε «εκπρόσωπο Τύπου» σε αυτή τη συνέντευξη, λόγω της αγάπης μου για τα βιβλία και το θείο μας Δημήτρη, και έτσι θα μιλήσω εκ μέρους της μαμάς μου Τζίνας Παπαδήμα και του θείου μου Διονύση Καραβία, οι οποίοι είναι ουσιαστικά οι κληρονόμοι και βρίσκονται στο τιμόνι του εκδοτικού οίκου και του βιβλιοπωλείου. Στην αρχή, μετά τον θάνατο του Δημήτρη Παπαδήμα το 2016, ζήσαμε τη θαλασσοταραχή, τις δυσκολίες με το Ελληνικό Δημόσιο για τη μετατροπή του οίκου σε «Κοινωνία κληρονόμων» και για άλλες επαγγελματικές υποχρεώσεις… και όλα αυτά κάτω από το βάρος του πένθους... Αλλά η απόφαση ήταν στέρεη: ο εκδοτικός οίκος και το βιβλιοπωλείο Παπαδήμα να επιβιώσουν. Ο Διονύσης Καραβίας είναι και εκείνος εκδότης - βιβλιοπώλης με ειδίκευση στο παλαιό ιστορικό βιβλίο, οπότε το καράβι μας αργά ή γρήγορα θα έπλεε σε γνώριμα νερά. Η επιθυμία και η ευθύνη μας να συνεχίσει ο οίκος την ποιοτική του εκδοτική πορεία μοιάζει με φάρο που φωτίζει το μέλλον... Σε αυτήν την πορεία βοηθά οπωσδήποτε η εμπειρία και η τεχνογνωσία του Διονύση στον χώρο του βιβλίου, και η βαθιά πίστη ότι το ποιοτικό βιβλίο αξίζει την αφοσίωσή μας.
- Αυτή η χρονιά που πέρασε πώς ήταν για τα εκδοτικά δεδομένα; Μπορείτε να μας πείτε κάποια πράγματα για τις προτιμήσεις του κοινού;
Ηταν μια δύσκολη χρονιά για το βιβλίο λόγω της υγειονομικής - οικονομικής κρίσης που ξέσπασε. Τα βιβλιοπωλεία, μαζί με τα περισσότερα καταστήματα, έκλεισαν για μήνες και έτσι περιορίστηκε η δυνατότητα του αναγνώστη να επισκεφτεί τα βιβλιοπωλεία, να ξεφυλλίσει από κοντά τα βιβλία... Υπάρχει όμως σταθερό ενδιαφέρον από το κοινό για τα αρχαιογνωστικά βιβλία. Ο Παπαδήμας είναι ένα γνωστό κεντρικό βιβλιοπωλείο που πουλάει βιβλία στον τομέα των ανθρωπιστικών σπουδών, όλων των εκδοτικών οίκων. Εχουμε διαπιστώσει μια τάση του αναγνωστικού κοινού προς τα ιστορικά βιβλία, κυρίως για τη νεότερη και πολιτική ιστορία. Οι ειδικοί αλλά και οι αναγνώστες έχουν στραφεί προς τα γεγονότα του προηγούμενου αιώνα, όπως τη μικρασιατική καταστροφή, τον εθνικό διχασμό, τους παγκόσμιους πολέμους, τον εμφύλιο, με πιθανές συνδέσεις στο σήμερα, αλλά με μια ματιά πιο ψύχραιμη χωρίς εμπάθειες, με μια ματιά εξερευνητική και αναστοχαστική...
Στα ευπώλητα παρέμειναν και πέρυσι βιβλία της σειράς “Καθημερινή ζωή”, που ξεναγούν τον αναγνώστη σε πολλές πτυχές της καθημερινής ζωής σε διαφορετικές περιόδους της Ιστορίας (Προϊστορικούς χρόνους, Αρχαία Αίγυπτο, Αρχαία Ελλάδα, Βυζάντιο, Αναγέννηση κ.ά.), καθώς και οι “Μύθοι”, που ζωντανεύουν τη μυθολογία πολλών λαών (Κελτών, Περσών, Ρώσων, Κινέζων, Ίνκας κ.ά.)…
- Τι νέα εκδοτικά σχέδια υπάρχουν για το 2021; Ο Οίκος θα συνεχίσει σε αυτό το ύφος που γνωρίζουν οι αναγνώστες μέχρι τώρα, στο ιστορικό, επιστημονικό βιβλίο-σύγγραμμα, ή σκοπεύετε να αλλάξει κάτι;
Φυσικά ο κορμός των εκδόσεων θα παραμείνει στον ανθρωπιστικό τομέα, ίσως με μια διεύρυνση προς τη νεότερη ιστορία. Το 2021, ως γνωστόν, συμπίπτει με τα 200 χρόνια ιστορίας από την Ελληνική Επανάσταση. Προς τιμήν της επετείου έχουμε μόλις εκδώσει ένα ιστορικό σύγγραμμα του καθηγητή Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας στο ΕΚΠΑ Σπυρίδωνος Πλουμίδη, για τον πολύ σημαντικό ρόλο του Πόρου ως ασφαλούς ναυστάθμου και ως έδρας της πρώτης ελληνικής κυβέρνησης κατά την Ελληνική Επανάσταση. Ο τίτλος του είναι « Ο ήχος των εν Υδρα - Ο Πόρος κατά την Ελληνική Επανάσταση (1821-1831) - Αφιερωμένο στα 200χρονα της Ελληνικής Εθνεγερσίας».
- Τι είναι αυτό που θυμάστε από τον εκδότη/άνθρωπο Παπαδήμα, κάτι που δεν το ξέρουν οι αναγνώστες, αλλά μόνο εσείς ως πρόσωπα του στενού οικογενειακού του περιβάλλοντος;
Τι να πρωτοθυμηθώ από έναν άνθρωπο τόσο ζωντανό... Είχε έντονη προσωπικότητα και σκορπούσε κέφι στα οικογενειακά τραπέζια με το βροντερό του γέλιο. Τον υποδεχόμασταν με χαρά, καθώς πάντα μας έφερνε βιβλία για δώρα... Τα έχω κρατήσει αυτά τα παιδικά βιβλία, επιλεγμένα προσεκτικά και ειδικά για μένα και τον μικρότερο αδελφό μου, με τις αφιερώσεις του για «Καλή πρόοδο» και ημερομηνίες... από το 1982. Είχε επίσης μια τάση να καταγράφει τις στιγμές που ζούσε. Εμφάνιζε από την τσάντα του τη φωτογραφική του μηχανή, είτε ήμασταν εκδρομή είτε γιορτάζαμε μαζί, και μας έβγαζε φωτογραφία… Τις φωτογραφίες τις έβγαζε αργότερα σε πολλά αντίτυπα και μας τις μοίραζε σε επόμενη συνάντηση. «Για αναμνηστικό» έλεγε με χαρά. Το οικογενειακό άλμπουμ όλων μας, όπως και το άλμπουμ της ζωής μας, θα ήταν πολύ φτωχότερο χωρίς τον Δημήτρη Παπαδήμα.
- Κρατάτε επαφή σήμερα με την Πύλο; Υπάρχει εκεί κάποιο πατρικό του Παπαδήμα;
Φυσικά και κρατάμε επαφή με την Πύλο. Την επισκεπτόμαστε τα καλοκαίρια από τα παιδικά μου χρόνια ανελλιπώς, και συχνά και το Πάσχα, αλλά την αναπολούμε όλο το έτος. Η Πύλος είναι για μένα το «ασφαλές μου μέρος», όπως λένε οι ψυχολόγοι, το «απάνεμο λιμάνι» που η ανάμνησή του μου φέρνει ηρεμία, νοσταλγία και ασφάλεια.
Το βιβλιοπωλείο έχει επίσης… άρωμα Πύλου: Πέρα από την επιβλητική ελαιογραφία της Πύλου με τη Σφακτηρία, που κρέμεται στον πίσω τοίχο του καταστήματος, δύο υπάλληλοι είναι από την Πύλο. Το πατρικό σπίτι του Δημήτρη Παπαδήμα, που κατασκευάστηκε τις αρχές του 1900, είναι το όμορφο ανακαινισμένο πια σπίτι ιδιοκτησίας της οικογένειας Ζευγίτη, απέναντι από το σούπερ μάρκετ “Αφοί Παναγιωτόπουλοι”, στον εθνικό δρόμο Πύλου - Μεθώνης. Εκεί γεννήθηκε ο Δημήτρης Παπαδήμας το 1924. Το σπίτι πουλήθηκε μεταπολεμικά και η οικογένεια μετοίκησε στην Αθήνα. Τη δεκαετία του ’80 και εξής, όποτε κατέβαινε στην Πύλο για διακοπές, ο Δημήτρης έμενε στο εξοχικό σπίτι της αδερφής του Ελένης Καραβία. Εμείς μέναμε στο εξοχικό σπίτι του παππού μου Αντώνη Παπαδήμα. Τα σπίτια αυτά βρίσκονται στο οικόπεδο απέναντι από το πατρικό σπίτι. Αρχές 1990 ολοκληρώθηκε - δίπλα στων αδελφών του- και το δικό του σπίτι, αρχιτεκτονικό στολίδι, όπως το ήθελε, με το δροσερό αεράκι που κατεβαίνει από τον Αϊ-Νικόλα… Είναι από τα σπίτια που ομορφαίνουν την Πύλο. Το χάρηκε φυσικά αρκετά χρόνια, φιλοξενώντας φίλους και συγγενείς. Σήμερα το χαιρόμαστε όλοι μας…
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου